Kategori arşivi: fiil çekimleri

Geçişli fiil (transitive verb), geçişsiz fiil (intransitive verb nedir?

10 Haziran 2016 Dilbilimleri Yorum yapın

Türkçede geçişli ve geçişsiz fiiller?

Tanım;

Fiiller anlam özelliklerine göre incelendiğinde bazı fiiller, yalın halleriyle, fiilde bildirilen hareketi özne üzerinde bırakmış olarak bulunurlar. Bunlar; öldü, patladı …, öğrendi, anladı …, kandı …, korktu …, gibi fiillerdir. Bu türden fiillerde özne fiille bildirilen hareketi karşıya, bir nesneye transfer etmez, geçirmez, fiil geçişsiz olarak kalır. Bundan başka bazılarında hareketi karşıya, bir nesneye transfer etmiş halde bulunurlar. Bu fiiller ise; yazdı, taşıdı …, dokundu, baktı …, gibi fiillerdir. Bunlarda ise özne, hareketi karşıya, bir nesneye transfer etmiştir. Ve fiil geçiş bildiren, geçişli bir fiil olarak yer almıştır.

Geçişli ve geçişsiz fiiller (transitive and intransitive verbs) nedir?

Fiilleri sordurdukları sorularına göre sınıflandırırken nesne gerektiren fiiller ve nesne gerektirmeyen fiiller diye iki gruba ayırmıştık. –i halinde nesne talep eden fiiller hariç, diğer; -e ve -den hallinde nesne talep eden fiiller hiç nesne talep etmeyen fiiller geçişsiz fiillerdir. Yani, bu türden fiillerde fiille bildirilen hareket öznede kalır, karşıya, bir nesneye transfer olmaz. Genellikle.

Fiil örneklerimizi hatırlayalım;

Nesnesiz fiiller:
Nominatif (yalın hal) Kim?/Ne?: Öldü, patladı, çatladı, büyüdü, çürüdü, doydu, doğdu….

(yer tümleçli)
Yönelme (-e hali ) Nereye?:Ulaştı
Yönelme –Ayrılma Nereye?/Nereden?:Gitti, geldi,
Çıkma (-den) Nereden?:Uzaklaştı vs. fiilleriydi.
Geçişli fiiller ise hareketin özneden nesneye geçtiği, taşındığı fiillerdir. Bütün bu fiiller cümlede bir veya birden çok nesne talep ederler. Geçişli fiilleri iki guruba ayırabiliriz. Bunlar, bir nesne talep eden fiiller ve iki nesne talep eden fiiller olarak karşımıza çıkar. Aşağıda bir önceki sayfalardan buraya kopyaladığımız fiil örneklerini göreceksiniz. Parantez içindeki mavi renkli yazılar, fiillerin sonradan iki nesneli fiil haline nasıl geldiğini gösterir.

Nesneli fiiller:
Akuzatif (-i hali) Kimi? Neyi?:Yaz(dır)dı, taşı(t)dı, tanı(t)dı, kes(tir)ti, öğrendi(to learn)/öğretti(to teach), gördü(to see)/ gösterdi(to show), anladı(to understand)/anlattı(to tell), bildi(to know)/bildirdi(to state).
Datif (-e hali) Kime? Neye? Nereye?: Bak(tır)mak, dokun(dur)mak, inan(dır)mak vs.
Ablatif (-den hali) Kimden? Neyden? Nereden?: Hoşlan(dır)mak, bık(tır)mak, kork(ut)mak, sakın(dır)mak vs.
Enstrumental (ile hali) Kimle? Neyle?: Barış(tır)tı, savaş(tır)tı, dövüş(tür)tü, tartış(tır)tı vs.

Örnekleri gördük;

Geçişli fiil nedir? Geçişsiz fiil nedir?

Fiiller anlam özelliklerine göre incelendiğinde bazı fiiller, yalın halleriyle, fiilde bildirilen hareketi özne üzerinde bırakmış olarak bulunurlar. Bunlar; öldü, patladı …, öğrendi, anladı …, kandı …, korktu …, gibi fiillerdir. Bu türden fiillerde özne fiille bildirilen hareketi karşıya, bir nesneye transfer etmez, geçirmez, fiil geçişsiz olarak kalır. Bundan başka bazılarında hareketi karşıya, bir nesneye transfer etmiş halde bulunurlar. Bu fiiller ise; yazdı, taşıdı …, dokundu, baktı …, gibi fiillerdir. Bunlarda ise özne, hareketi karşıya, bir nesneye transfer etmiştir. Ve fiil geçiş bildiren, geçişli bir fiil olarak yer almıştır.

Geçişli fiillere (-i halinde) nesne alabilen fiiller demek yine, kimi? Neyi? sorularına cevap veren unsura nesne demek?

Bir fiilin geçişli olması demekle, öznenin karşısında durup nesne görevinde yer alan bir isimle fiilin etkileşimi ve bu etkileşimin sonucunda, yani öznenin yapmış olduğu etki sonrasında nesnenin vermiş olduğu tepki kastedilir.

Ali camı kırdı (Neyi kırdı?).

Bu cümlede cam bir nesnedir. Neyi? Kimi? Sorularına da cevap vermiştir. Hareket, bir etki-tepki sonucunda meydana gelen hareketler (fiiller) sınıfında olduğu için geçiş bildiren fiildir. Bu etki ve tepki ile cümlede bir nesnenin var olduğu da bilinir. Yine bu durumda özne, nesne üzerinde etkindir. Yani fiil hareketi bir nesne üzerine transfer eden, geçiş bildiren, geçişli bir fiildir. Bundan başka böyle hareketi bir nesneye transfer etmeyen; öldü, büyüdü, patladı, düştü… gibi fiillerde vardır. Bu tür fiillerde özne hareketi bir nesneye transfer etmez çünkü ortada bir nesne yoktur. Türkçede özne, fiili transfer edilen bir fiil haline getirirken –t, -r, -tür eklerini işletir. Öldürdü, büyüttü… gibi.. Yine, Türkçede özne –t, -r, -tür eklerini –i halinde nesne gerektiren; yazdı, kırdı, taşıdı, kesti… gibi geçişliliği kendinden olan nesneli fiillerle de işletir. Yazdırdı, kestirdi … gibi. Fakat bu türlü fiillerde öznenin nesnesine hareketi transfer etmesi yoktur. Yani, ‘Öldürdü’ çekimli fiilinde özne hareketi nesnesine transfer ederken, 'yazdırdı' fiilinde özne hareketi yapmayı dahi nesnesine ettirir. Hareketi nesne üzerine transfer etmeyi belirtilmeyen başkası yapar. Bu durumda özne ifadede sadece ettiren olarak yer alır.

Bu arada ; Dokundu, baktı, yaslandı, güvendi, inandı, kandı … fiilleri neye? Kime? Sorularına cevap veren nesneli fiil olsalarda; dokundu, baktı, yaslandı, güvendi …, fiilleri transferli, hareketi nesneye taşıyan fiiller, diğer, 'kandı, inandı...' fiilleri transferi olmayan, hareketin öznede kaldığı fiillerdendir. Çünkü, -t, -r, -tür ekleri dokundu_dokundurdu, baktı_baktırdı … fiillerinde hareketi ettirme; kandı_kandırdı, fiilinde bir transferi bildirir.

Tersi durum, öğrendi, anladı… gibi -i halinde nesne gerektiren nesneli fiillerde vardır. Bu fiillerde fiiller kimi? Neyi sorularına cevap verselerde diğer ; yazdı_yazdırdı, kırdı_kırdırdı … fiillerinde olduğu gibi bir ettirmeden bahsetmezler. Çünkü, -t, -r, -tür ekleri fiillere eklendiğinde; anladı_anlattı, öğrendi_öğretti … görüldüğü gibi bir transferlik, bir geçişlilik bildirir.

Buradan da, fiillerin –i veya –e halinde olmasıyla geçişlilik veya geçişsizlikleri arasında her zaman bir bağlantı kurulu değildir yargısı oluşturulabilir.

Demek ki fiillerin ‘direct object’ (doğrudan nesne); kırdı_neyi kırdı?, dokundu_neye dokundu?, korktu_neyden korktu? Veya, ‘indirect object’ (dolaylı nesne); Kırdırdı_neyi kime kırdırdı?, Dokundurdu_kimi neye dokundurdu?... talep etmesiyle, hareketin özneden nesneye transferi meselesinde sorular üzerinden hareket etmek pek de kesin sonuç vermez.

Öyleyse şöyle yapılabilir. Fiilleri kategorilerine ayırırken, talep etmiş oldukları sorularına veya nesnesinin hallerine; –i, -e, -den haline bakılmaksızın, hareketi özneye bırakan veya bırakmayan fiiller diye ayırmak gerekir. Bundan sonra, fiillerin taban anlamları, üzerlerinden oluşturulacak yargıyı kendileri verirler.

Şöyle; öldü, anladı, kandı, korktu… çekimli fiillerinde hareket öznede kalır. Özne; öldürdüm, anlattım, kandırdım, korkuttum … demekle hareketi bir nesneye transfer ettim demek istemiştir. Yok böyle değilde fiiller; yazdı, kırdı, dokundu, kaktı… gibi hareketi bir nesneye taransfer etmiş fiillerdense, Özne; yazdırdım, kırdırdım, dokundurdum, baktırdım … demekle hareketi kendisinin bir nesneye transfer etmesinden değil, hareketi yaptırarak bir başkasının hareketi bir nesneye transfer etmesini sağlamaktan, sebep olmaktan, bahseder.

-dir bildirme kategorisi, birleşik tarzlı çekimli fiil, çekimli fiil, çekimli fiil nedir?, Çekimli fiiller, Çürkçe dil bilgisi konu anlatımları, devam tarzı/ continuous tenses/aspect, Dil bilgisi, Dil ve anlatım, emir kipi, fiil, fiil çekimleri, fiil nedir, fiilimsi konusu, Fiiller, fiillerde görünüş, fiillerde kip nedir?, fiillerde şahıs, fiillerde tarz, Fiillerin olumsuz, geçmiş zaman( past time), Geçmişte kalmış gelecek zaman(future in the past), gelecek zaman (future time), Genel, haber kipi, İingilizce fiil çekimleri tablosu, imperative mood, ingilizce türkçe zamanlar tablosu, şahıs ekleri, şart kipi, türkçe dil bilgisi konuları, türkçe fiil çekimleri, türkçe fiillerde görünüş, video anlatım, zamanlar, zamanlar tablosu, zamanlar(times)

Fiil nedir? Çekimli fiil (tense) nedir?

2 Haziran 2016 Dilbilimleri Yorum yapın

Fiil nedir? Çekimli fiil (tense) nedir?

Tabiyatta madde olarak var olan veya var olduğu düşünülen varlıkların; belirli bir...

... şahsa; I ( 'ben' birinci tekil şahıs) worked

... zamana; I worked (2) _ Çalıştım ( geçmiş z.)

... tarza; I had worked (3)_Çalışmıştım. (tamam olmuş bitmiş tarz )

bağlı olarak aktif halde bulunan durum veya hareketlerine... Bu varlıkların;

... kendilerinde; to get humanized

... niteliklerinde; Her face turned yellow. (yüzü saradı)

meydana gelen değişim ve dünüşümlerini bildirirken oluşturulan fiil+tarz+zaman+şahıs...birleşmelerine, çekimli fiil, yapılarda yer alan hareket adlarına fiil denir.

Şahıs; harekete muhatap olan her şey/ şahıs/ zamir/ konu/ durumdur. (özne–subject)

Zaman(time);

geçmiş ( -di ) (past; used to V, V-ed2 was/were V-ing, had V-ed3 )

şimdiki ( …)

(present; V & V-es, … am/is/are V-ing, have/ has V-ed3)

gelecek ( -ecek )

(future; will, will be V-ing, will have V-ed3)

geçmişteki gelecek ( -ecekti)

(future in past; would, would be V-ing, would have V-ed3)

Tarz/biçim(aspect); hareketin gerçekleşme şekli; hareket;

genel (-e-r)

(common aspect ) hareket mi,

devam eden (-yor/ -yır/ -yaar/ -yap) hareket mi

(continuous aspect; be V-ing) veya,

tamam olmuş (-miş/-ip/-gan)

(perfect aspect; have V-ed3) hareket mi, yoksa

hala devam etmekte (-mekte)

(perfect continuous; have been V-ing)
olan hareket mi yani biçimidir.

Çekim(tense); şahıs ve tarz unsurlarıyla birleşen fiilin bir zamana göre çekimlenmesidir.
Ör: Gid-iyor-du-m, çekimli fiili, 1. Tekil Şahsın, geçmiş zamanda devam ettirdiği hareketin ifade edildiği çekim şeklidir.

birleşik çatılı fiil, çatılı fiil, causative verb, Çekimli fiiller, Dil bilgisi, Dil ve anlatım, dönüşlü çatı, dönüşlü eylem, dönüşlü fiil, dönüşlü yapı, dönüşlülük, dönüşlülük eki, edilgen çatı, edilgen fiil, ergative verb, ettirgen çatı, ettirgen eylem, ettirgen fiil, ettirgen ve oldurgan fiil, fiil, fiil çatısı, fiil çatısı(voice), fiil çekimleri, fiil nedir, Fiiller, geçişli fiil, geçişli ve geçişsiz eylem, geçişsiz fiil nedir, geçişsiz fiil nedir?/ Dil İlmini Araştırma Enstitüsü/ DİAE-Türkçe, İingilizce fiil çekimleri tablosu, ingilizce türkçe zamanlar tablosu, oldurgan fiil, olgan fiil, passive verb, reflexsive verb, transitive and intransitive verb, türkçe dil bilgisi konuları, türkçe fiil çekimleri, türkçe fiillerde görünüş, video anlatım, zamanlar, zamanlar tablosu, zamanlar(times)

Dönüşlü fiil (reflexsive verb)

23 Mayıs 2016 Dilbilimleri Yorum yapın

Dönüşlü fiil nedir?

Tanım;

Türkçede; yıka(n)dı, tara(n)dı, daya(n)dı, boya(n)dı, taşı(n)dı, giy(in)di, sakla(n)dı … gibi, fiillerde yer alan –n eki, öznenin kendisinin yapabileceği bir hereketse (reflexsive) dönüşlü (öznenin kendisine taşıdığı hareket), değilse edilgen (ev boyandı) veya olgan (musluk tıkandı) fiildir.

Bu halde çekimlenmiş fiilde, özne bir hareketi kendine yönlendirmiş veya döndürmüştür. Bu türdeki fiillere dönüşlü fiil (reflexive verb) denir. Özne bu durumda hem işi yapan fail hem de işten etkilenmiş nesne görüntüsündedir. Bir hareketin dönüşlülük halini -n harfi karşılar.

Ali elbisesini kuruttu/ kuruladı.

_ Ali dried his dress. (etken)

Ali kurulandı.

–Ali dried himself. (dönüşlü)

Örnekte de göründüğü gibi, İngilizcede fiillere ek getirilmediğinden fiillerin dönüşlü halindeki durumunu dönüşlülük zamirleri karşılar.

adjectival verb, adverbial verb, çekimli fiil, çekimli fiil nedir?, Çekimli fiiller, çekimsiz fiiller, Çürkçe dil bilgisi konu anlatımları, eylemsi, eylemsiler, fiil, fiil çekimleri, fiil nedir, fiilimsi konusu, fiilimsi nedir, fiilimsi örnekleri, fiilimsiler, Fiiller, fiillerde görünüş, fiillerde kip nedir?, fiillerde tarz, infiniteve, infinitive, isim fiil, sıfat fiil, türkçe fiillerde görünüş, video anlatım, zamanlar, zamanlar tablosu, zamanlar(times), zarf fiil

Fiilimsi nedir? (infinitive and gerund)

19 Mayıs 2016 Dilbilimleri Yorum yapın

Çekimsiz fiil nedir? Fiilimsi nedir?

Fiilimsiler/ eylemsiler, Fiilimsi nedir?

Tanım;

Şahıs ve zaman unsurlarından ayrık, tarz ve bazen kip unsurlarıyla birleşen bir fiilin, herhangi bir cümlede, isim (mastar/ isim fiil), sıfat, zarf gibi görev almasıdır.

Ör: Çalış (-ır ol / -ıyor ol-, -mış ol-, -makta ol-)-ma-k/-ma/-an/-arak

Bu kısacık tanımdan sonra, fiilimsiler nedir ve ne işe yarar?

Şöyle başlayalım; Örneğin, ‘korkmak’ fiili, bu fiille kastedilen hareketin gerçekleşebilmesi için yani, ‘Çok korktu.’ Diyebilmek için, harekete maruz kalan öge (öznenin) karşısında, onun korkmasına neden olan bir nesne olmalı. Bu nesne ise bir varlık olur. ‘Ali köpekten çok korkar’ gibi.

Kişi tabiyatta madde olarak var olan veya var olduğunu düşündüğü varlıklardan korkabileceği gibi bu varlıkların kendilerine ait hareketlerden de korkabilir. Bu durumda korktuğu bir varlık değil bir harekettir.

Hareketler ise tabiatta bir şahıs ve zamana bağlı olarak yer alan (yandı, yanıyor, yanacak ) hareketlerdir. Ve artık hareketi bir zamanı olmaktan çıkarmalıdır. Çünkü hareketin ne şahsından ne de zamanından bahseder. Bu kez hareketin sadece kendinden bahsetmek ister. Bundan sonra fiile –mak eki eklendiğinde fiil artık karşıdaki öge (nesne) olarak kullanılabilir.

‘Ali boğulmaktan çok korkar.’ gibi.

Bu örnek, fiilimsilerden mastar örneğidir. Bundan başka;

Örneğin, ‘Oradaki uzun adamı tanıyor musun?’ cümlesinde ‘uzun’ sıfatı, adamlar arasından bir tanesini ayırıcı özelliğiyle niteleyerek konuşmaya kolaylık katmıştır. Örnekteki (tanınıp tanınmaması) sorulan adam, yapmış olduğu bir hareketle de ayırt edilebilir. Adam oturuyorsa ‘…oturan adamı , konuşuyorsa ‘…konuşan adamı tanıyor musun?’ diyerek anlatım kolaylaştırılır. Ve artık fiille kastedilen hareket bir sıfat gibi kullanılmış olur. Böylelikle bir fiili sıfat gibi kullanarak sıfat fiili elde etmiş oluruz. Yine bundan sonra;

Örneğin, ‘Adam sessiz konuşuyordu.’ Bu örnekte de ‘sessiz’ sözcüğü hareketi tarif ettiği için zarf görevinde yer almıştır. Ve bu kez harekete muhatap olan, kişi değil, hareketin bizzat kendisidir yani hareket nitelenmektedir.

Hareketler bunun gibi, zarf göreviyle kullanılabilecek sözcüklerle (…sessiz konuştu.) ilintili olabileceği gibi bir başka hareketle de ilintili olabilirler. ‘Adam bağırarak konuşuyordu.’ (konuşmak_bağırarak konuşmak) gibi. Bununla ise fiilimsilerden zarf fiili konu ettik.

Demek ki fiillerle kastedilen hareketler bir zamana bağlı olarak tabiyatta yer alabileceği gibi, buradaki gibi birer isim, sıfat ve zarf göreviyle de yer alabilirler.

Fiilimsi; Şahıs ve zaman unsurlarından ayrık, tarz ve bazen kip unsurlarıyla birleşik bir fiilin, herhangi bir cümlede, isim (mastar/ isim fiil), sıfat, zarf gibi görev almasıdır.

Bu arada, fiiller tabiatta bir tarza bağlı hareket olarak yer alabildiklerinden, fiilimsi de aynı şekilde bir tarza bağlı olarak bulunabilirler.

‘Onunla her gün aynı şeyleri tartışır olmaktan sıkıldım.’

‘Sonuç için hâlâ bekliyor olan var mı?’ ,

‘Dersinizi çalışmış olarak gelin.’

çekimli fiil, Çekimli fiiller, devam tarzı/ continuous tenses/aspect, Dil bilgisi, Dil ve anlatım, fiil, fiil çekimleri, fiil nedir, Fiiller, Genel, zamanlar(times)

Şimdiki zaman ( present time)

19 Mayıs 2016 Dilbilimleri Yorum yapın

Şimdiki zamanlardadır (present times): Türkçede şimdiki/ hazırdaki zamanın eki yoktur. İfadelerde yer alan tarz ekleriyle ise,

‘Her hafta sonu sinemaya giderim’ derken ‘

… gider halde-yim / durumda-yım.,

‘Sinemaya gidiyorum’ derken ‘

… gidiyor halde-yim / durumda-yım’

‘Hiç sinemaya gitmiş misin?

Evet gitmişim’ derken ‘derken,

…gitmiş halde-yim / durumda-yım’ denmek istenir.

Yani her üç durumda da mevcut durum, hazır zamandaki durum, (ifadenin geçmişte kaldığını bildiren bir unsur olmadığından da) şimdiki (present) zaman ve bu zamanda devam eden bir durum bildirilir.

İngilizcede be (am, is, are) ve have fiillerindeki (has) değişiklikler, şimdiki zamanın belirlenmesinde kullanılır. Örneğin,

I am going to Ankara

_ Ankara’ya gidiyorum.(present continuous)

I have fnished my homework.

_ Ödevimi bitirmişim. (bitirdim)

çekimli fiil, çekimli fiil nedir?, Çekimli fiiller, Dil bilgisi, fiil çekimleri, Fiiller, fiillerde tarz, perfect continuous (hala devam eden tarz), perfect continuous tense

perfect continuous tenses/ Devam etmekte olan tarz/ Türkçede fiil, –makta ek birleşmesini almışsa;

19 Mayıs 2016 Dilbilimleri Yorum yapın

Yine bu tarz, (-iyor bulunmuş) hareket ve durum (hal) tarzı birlikteliğiyle de elde edilebilir.

Ör: İki saattir bekliyorum_ (beklemekteyim).

I have been waiting here for two hours.

Ör: Üç yıldır Ankara’da otur(mu)uyorum/oturma(ma)ktayım.

_I have (not) been living in Ankara for three years.

Örneğin:

When he called me, I had been studying

Ne zaman o aradı beni ben bulunmuştu(m) çalışan/ çalışıyor olan.

Yani, … çalışıyor bulunmuştum.

veya, …çalışmaktaydım.

Perfect continuous’ veya ‘perfect progressive’ nedir?

Perfect ; tamam olmuş, oluşmuş, bitmiş,

Continuous / progressive; devam eden, sürdürülen anlamındadır.

Öncelikle şunu belirtelim, ‘perfect continuous’ devam edip bitmiş hareket demek değildir. Şöyle denebilir. Devam eden hareket tamam olmuş bitmiş durum.

Bir önceki konuda perfect aspect ( bitmiş tarzı görmüştük). Yapısı ise, have + V-ed(3) (perfect partisiple) idi. Yani,

I have cleaned._ Temizlemişim. Veya; I had cleaned _ Temizlemiştim. Gibi.

Temizlemek fiili hareket fiili veya hareket bildiren fiildir. –mış eki ise temizlemek fiiline ilişiktir. Tarz ekleri (-mış v.s.) böyle hareket fiillerine ilişik olabileceği gibi, kalma veya durum bildiren fiillere de ekli olabilir. Kalma fiilleri; olmak, bulunmak, yer almak v.s fiillerdir. Bundan sonra fiiller; 'olmuş, bulunmuş, yer almış' gibi şekillenirler.

‘perfect continuous’ yapısı;

‘… have been V-ing’ idi. Örnekleri ise;

Şimdiki zamanda;

I have been cleaning.

Geçmiş zamanda;

I had been cleaning.

Örneklerin, ‘I have been…’e kadar olan kısmı bitmiş (perfect) tarzdır. Fakat biten hareket değil, durumdur. Yani ‘been’ olmuş, bulunmuş, yer almış anlamında durumun bitmişliğini bildirir. I had been…. Demekle, ‘bulunmuştum, yer almıştım, olmuştum’ denmek istenir. Bundan sonra ise hareketin tarzını, ‘V-ing’ (cleaning) verir. V-ing yapısı devam tarzıdır. Yine, ‘temizliyor’ veya ‘temizleyen’ anlamındadır. Cümle birleştirildiğinde,

I had been cleaning._

‘Temizliyor bulunmuştum./

Temizleyen bulunmuştum./

Temizlemekteydim’ Anlamına tamamlanır.

İşte , ‘perfect continuous aspect/ tenses’ budur. Yani , birleşik tarzda işlenmiş bir yapıdır. Birleşik tarzlı yapılarda ise bir hareket tarzı, bir de durum tarzı olacak . Örneğin, İngilizce kurgusunda

I _ Ben

had_ bulundu

been_ olmuş/ yer almış/ bulunmuş

cleaning _ temizleyen/ temizliyor olan

( geçmişte ki o olay anında ) odamı temizleyen bulunmuş idim/ temizlemekteydim) şeklindedir.

-dir bildirme kategorisi, birleşik çatılı fiil, birleşik tarzlı çekimli fiil, çekimli fiil, çekimli fiil nedir?, Çekimli fiiller, Çürkçe dil bilgisi konu anlatımları, Dil bilgisi, Dil ve anlatım, fiil, fiil çekimleri, fiil nedir, Fiiller, fiillerde görünüş, fiillerde kip nedir?, fiillerde şahıs, fiillerde tarz, Fiillerin olumsuz, Genel, haber kipi, İingilizce fiil çekimleri tablosu, imperative mood, istek kipi, zamanlar

Zaman (time) nedir? Zaman ekleri nelerdir?

15 Mayıs 2016 Dilbilimleri Yorum yapın

Varlıklar hareketlerini bir tarza bağlı olarak gerçekleştirirken bu hareketler bir zamanda gerçekleşir.

Türkçede –dı eki geçmiş zaman, -ecek eki gelecek zaman, -ecekti ek birleşmesi geçmişte kalmış gelecek zamanı bildirir. Türkçede zamanlar tek bir ekle değiştirilebilirken, İngilizcede durum biraz farklıdır.

Örneğin ‘am/ is/ are’ yardımcı unsurları bir taraftan şahıs veya şahısların ayırıcılığını bildirirken, diğer taraftan ifadenin zamanını da göstermektedir.

Yine, ‘was /were’ hareketin şahıs veya şahısların ayırıcılığının yanında hareketin geçmiş zamanda kaldığını da göstermektedir.

Türkçede zamanlar sıfır ekten başlar. Bu eksizlik durumu ise şimdiki zamandır. ‘–r, -yor, -mış’ ekleri tarz ekleridir.

Türkçede zaman ekleri fiillere doğrudan eklenir

çalış-tı, çalış-acak

Örnekteki çekimli fiil tarz bakımından yalın yapılıdır yani eksizdir. Bu durumda çekimli fiil, hareket bildiren fiildir.

Hareket fiilleri; ‘geldi, gördü, dokundu, hoşlandı gibi fiillerdir.

Bundan başka zaman ekleri ‘bulun-du, ol-du, yer al-dı, kal-dı’ gibi kalma/ durum fiilleriyle de kullanılır.

Örneğin,

‘bulundu’ nasıl bulundu?

‘Çalışır bulun-du.’ veya

‘çalışmış bulun-du.’

Örneğimizdeki kalma fiili yerine diğer kalma fiilleri de kullanılabilir. Kullanıldığında ise fiilin taban anlamına göre anlam farklılıkları ortaya çıkabilir.

Yine kalma fiillerinden (yardımcı fiiller) bir tanesi de –i (er) yardımcı fiilidir. ‘çalışır idim, çalışmış idim’ gibi.

Bütün bu durumlarda yardımcı fiiller, bir tarza bağlı hareketleri geçmişe taşıma işine (yardımcı fiil işleviyle) yardım eder sadece.

Bundan başka yardımcı fiiller böyle bir zamana taşıma işlevlerinden başka bir durumun bildirilmesine yardımcı da olabilir.

Örneğin,

‘çalışır bulunuyor idi’ veya ‘

çalışır bulunuyor bulundu’

yine,

‘çalışır bulunmuş idi’ veya

‘çalışır bulunmuş bulundu’ gibi.

Bu durumda birinci yardımcı fiil (bulun-uyor/ bulun-muş), hazır zamandaki durum devamlılığı veya bitmişliğinin bildirilmesine yardımcı olurken, ikinci yardımcı fiil ‘bulundu’ bütün bu birleşik yapıların zamanını, geçmişte kaldığını bildirmeye yardımcı olur.

-- geçmiş -- -- şimdiki -- -- gelecek --

çekimli fiil, çekimli fiil nedir?, Çekimli fiiller, Dil bilgisi, Dil ve anlatım, english subject, english tukish grammar, english turkish grammar, fiil, fiil çekimleri, fiil nedir, Fiiller, fiillerde görünüş, fiillerde kip nedir?, fiillerde şahıs, fiillerde tarz, Fiillerin olumsuz, lingustic, russian grammar, şahıs ekleri, türkçe dil bilgisi konuları, türkçe fiil çekimleri, türkçe fiillerde görünüş, video anlatım, zamanlar

Şahıs ( personal ) nedir?

15 Mayıs 2016 Dilbilimleri Yorum yapın

Fiillerde şahıs nedir?

Çekimli fiille bildirilen hareketin üzerine kurulduğu, cümlenin kurucu elemanı (özne) (subject)’tir.

Fiillerin çekimi konusu işlenirken ve bu çekimler sıralanırken cümlenin kurucu elemanı olarak genellikle şahıs zamirlerinden istifade edilir. Zamirler konusundan da bilindiği üzere şahıs zamirleri (personal pronouns) Türkçe için; ‘ben , sen, o, biz, siz, onlar’ zamirleridir.

Türkçede şahıs zamirlerinin yanısıra şahıs ekleri de çekimli fiillerin bir unsurudur. Yani, Türkçede çekimli fiile; kip, tarz, zaman eklerinden başka çoğu şahıs zamirlerinden teşekkül etmiş şehıs ekleşmesi de eklenir. Ve bu şahıs eki ekleşmesi sıfır ekleşmeden başlar, bu ise 3. Tekil ‘o’ şahıs zamiridir. Yani, 3. Tekil şahsın şahıs eki yoktur.

Türkçede birinci çoğul şahsın (Biz) şahıs eki –z’den önce –dı eki gelirse, -z eki –k ekiyle yer değiştirir. Yani, ‘kitapları getirdiz’ denmez ‘kitapları getirdik’ denir. Yine, ikinci tekil ve çoğul şahıs ekleri –sn ve –snz eklerinden önce –dı eki gelirse eklerdeki –s ünsüzü kaldırılır.

İngilizcede ise fiillere şahıs eki konmaz. Bu yüzden de şahıs zamirleri olmadan çekimli fiil verilmez. Tabi burada fiile bitişik yazılan durumdan konuşuyoruz. Yoksa çekimli fiil yapısında şahıs zamirinden başka, şahıslara göre şekillenmiş ayrık unsurlar vardır. Bunlar ise yardımcı fiiller ve yardımcı fiiller üzerinde meydana gelmiş değişikliklerdir.

Örneğin, ‘be V-ing’ çekimli fiil yapısında, ‘be’ yardımcı fiili, şimdiki zamanda; şahsına göre ‘am/ is/ are’ olarak, geçmiş zamanda; yine şahsına göre ‘was/ were’ olarak değişiklik gösterir. Bu durumda ‘was/ were’ aynı anda hareketin zamanını, geçmiş zamanda kaldığını da bildirir

I am working

He/ she/ it is working

I/ He/ she/ it was working

We/ you/ they are working

We/ you/ they were working

Yine ‘have V-ed’ çekimli fiil yapısında ‘have’ yardımcı fiili sadece şimdiki zamanın 3. Tekil şahsında ‘has’ olarak değişirken, gelecek zaman bildiren ‘shall/ will’ yardımcı unsurları şahıslara göre; birinci şahıslarda (I/ we) ‘shall’ olarak kullanılabilmektedir.

He/ she/ it has (been) worked

I/ we/ you/ they have (been) worked

Şimdi ise bir tarzda ve zamanda meydana gelen bu hareketleri gerçekleştiren şahıs/şey/zamirleri ve talep etmiş oldukları şahıs eklerini görelim. Türkçede şahıs ekleri, şahıs zamirleri kullanılmadan da cümledeki ifadeyi tamamlayabilir. İngilizcede ise fiillere şahıs eki eklenmez. Bu yüzden fiiller mutlaka zamirleriyle birlikte kullanılır. Zamirin, şahıs veya eşyanın yerini tutabilen, onları temsil edebilen sözcük türü olduğunu biliyoruz. Bu durumda, bir tarza ve zamana göre haber verilen hareketi gerçekleştiren zamirler:

Tekildirler (tektirler):

(I)_ Ben … m

(?)_ Sen… (s)n (-sn’li şekil şimdiki ve gelecek zamanlarda kullanılır. Gidiyorsun, gidiyor olacaksın… gibi.)

(he/she/it)_ O

( one)_ Biri (ben, sen, o, Ali, Tekir, masa… fark etmez). Ve diğer tekil zamirler.

Not: İngilizcede 2. tekil şahsın (sen– ...) dilbilgisi anlamında karşılığı yoktur. Bu boşluğu 2. çoğul şahıs (siz–you) doldurur. Bu yüzden de (sen) 2. tekil şahısla konuşurken ikinci çoğul şahıs (siz–you) zamirinin gramer özellikleri kullanılır. Yani yardımcı fiil çoğul olur. (You are/were…)

Çoğuldurlar:

(we)_ Biz … z/k (k’lı şekil, geçmiş ve geçmişte kalmış gelecek zamanlarda kullanılır. gidiyorduk, gidecektik gibi.)

(you)_ Siz … (s)nz (-snz’li şekil, şimdiki ve gelecek zamanlarda kullanılır. gidiyorsunuz, gidiyor olacaksınız gibi.)

(they)_Onlar … lr

(ones)_ Birileri (Biz, siz veya onlar, fark etmez birileri ve diğer çoğul zamirler.

Not: Yukarıdan da gördüğümüz gibi Türkçede birinci çoğul (biz) şahsın geçmiş zaman şahıs eki şimdiki zamanlarda olduğu gibi (getiriyoruz) –z ekiyle karşılanmaz. Yani, ‘Kitapları getirdiz (biz)’ denmez. Bunun yerine birinci çoğul şahsın bir başka şahıs eki unsuru -k eki kullanılır. Ör; ‘Kitapları getirdik(biz)’. Yine de istenirse ‘Kitapları getirdibiz’ şeklinde, şahıs zamiri şahıs ekine dönüştürülmeden söylenebilir, fakat bu tercih edilmez.

Bununla birlikte, -di geçmiş zaman ekiyle uyuşmayan -z birinci çoğul şahıs eki, Türkiye Türkçesinde şimdiki ve gelecek zamanlarda (-di ekli bitmiş tarz ve –sa ekiyle çekime girmiş çekimli fiiller hariç) yerini korumuştur.

Ör: Gideriz, gidiyoruz, gitmişiz, gitmekteyiz, gidebiliriz, gitmeliyiz…

Bu durum sadece Türkiye bölgesi Türkçesi için söz konusudur. Yoksa –k eki şimdiki ve gelecek zamanlarda da kullanılmaktadır.

Ör: Gider-iz/-ik, gidiyor-uz/gidir-ik, gitmiş-iz/-ik, gitmeli-y-iz/-ik… gibi.

Şimdiye kadar fiillerin çekim tablolarını verirken hep üçüncü tekil (o) şahsı esas aldık. Şimdiyse birinci çoğul şahsı (biz) esas alarak fiillerin haber kipi tablosunu tekrar verelim.

Buraya kadar –k ekinin birinci çoğul (biz) şahısta, şahıs eki işleviyle, bir tarz ve zamana göre çekimini gördük.

Bunlardan başka –k (-ük/ık ) eki, ‘kopuk duran (kopmuş olan), kırık duran (kırılmış olan), sönük duran (sönmüş olan), çizik duran (çiz-ilmiş/çiz-ili )…’ sıfat fiil örneklerinde olduğu gibi, öznenin hareketle yüklü olması veya hareketi üzerine götürmesi yani taşıması anlamında, fiil kökenli sıfatlar oluşturmada da karşımıza çıkar.

Bu durumda iki ayrı işlevde tek bir –k eki vardır.

Birincisi, şahıs eki işlevindeki –k eki,

Ör:

Şimdiki zaman bitmiş tarz;

Bu sayede onu da tanıdım(ben)/ tanıdın(sen)/ tanıdı (o)/ tanıdık(biz)/ tanımış bulunuyoruz (artık)

Geçmiş zaman bitmiş tarz;

O sayede onu da………… tanıdıydık(biz)/ tanımıştık

İkincisi, sıfatlaştırma işlevinde kullanılan –dık eki

Ör:

O benim bir tanıdık(tır)

_tanıdıktı. Ya da;

(ben/sen/o/biz/siz…) tanıdık (tanıyan) adam. Yine;

(ben/sen/o/biz/siz…) yaptık iş. Yani, yaptı-(k)ğ-ım/-ın/-ı/ımız/… iş.

Ya da;

Yapmadık iş…

(not; olumsuz biçim, olumlu biçimdeki –k ekinin şahıs ekiyle karıştırılma riski içindir. Bu yüzden bir sonraki fiil yine olumsuz halde kullanılarak olumlu anlam elde edilir.)

yapmadık iş kalmadı. (yapmadığım iş/yapmadığımız iş kalmadı)…