Etiket arşivi: zamanlar

Çekimli fiiller, Dil bilgisi, Dil ve anlatım, Fiiller, fiillerde tarz, Genel

perfect tenses/ Bitmiş tarz/ Türkçede fiil -mış eki almışsa

Yorum yapın

Bitmiş tarz (perfect aspect); Türkçede fiil -mış eki almışsa;

 hareket hazır zamanda devam etmeyen, tamam olmuş, oluşmuş, bitmiş (perfect) bir harekettir.

 Türkiye bölgesi Türkçesinde bu tarz, iki şekilde elde edilir.

Birincisi –miş sıfat fiil ekiyle elde edilen bitmişliktir. –miş eki bu tarzda -mış bulunuyor anlamındadır.

İkincisi –dı geçmiş zaman ekiyle elde edilen bitmişliktir. –dı ekiyle yapılan bitmişlikte (geçmiş zaman bildiren sözcük kullanılmaz)
   

İngilizcede ise ‘have V-ed3’ unsurları kullanılır. (-ed takısı fiilin düzenli bir fiil olması durumunda fiile eklenir. Düzensiz fiillerin ise 3. halleri kullanılır.)

Anlam olarak: Bu tarz, muhatabın söze konu hareketi halihazırda, şu anki veya o anki durumda yapıp yapmamışlığının, hareketin oluşmuş veya oluşmamışlığının sorulduğu tarzdır. Örneğin,

Ödevini bitirdin mi?

_ Have you finished your homework?

Evet bitirdim (Bitirmiş durumdayım/ bitirmişim).

_ Yes, I have finished it.

Hayır bitirmedim (Bitirmiş değilim/ bitirmemişim)

_ No, I have not finished it.

   Not: Bitmiş tarz, tabiatta yer almış bir haberin, hazır zamanda da korunduğu(1) veya bir çıkarım yoluyla yer aldığının varsayıldığı(2), durumları ifade etmede kullanılan –dır ek birleşmesinden de istifade edilir. Örneğin,

1: Hiç İstanbul’a gitmiş mi ?

Evet gitmiş-tir . (…gitmiş bulunuyor. )

2: Şimdiye kadar İstanbul’a varmış-tır. (…varmış olur. )

Not: -dır eki aynı işlevlerde isimler/sıfatlarla da kullanılır. Örneğin,

Suçlu bulundu.

Yani şimdi suçlu mudur ?

(…suçlu mu bulundu oluyor ? )

 
___________________________________________________________________________

Karşılaştırma: bitmiş tarz eki,

Türkiye (-dı / -mış )

Azerbaycan (-miş/ -ip ),

Türkmenistan (-ip/-gan ),

Özbekistan (gan ) bölgelerinde ( )’deki gibidir

Ör: Men onları görmüşem. Onlar gelipti-r.

 

 Türkçede ve ingilizcede tamam olmuş veya bitmiş tarz;

 Türkiye bölgesi Türkçesinde bu tarz, iki şekilde elde edilir.
 Birincisi –miş sıfat fiil ekiyle elde edilen bitmişliktir ki –miş eki bu tarzda -mış bulunuyor anlamındadır.

İkincisi –di geçmiş zaman ekiyle elde edilen bitmişliktir. Ve bu durumda cümlede geçmiş zaman bildiren bir sözcük sözcük kullanılmaz.

Öncelikle şunu belirtelim. –dı ekinin bitmişlikte kullanılması sadece haber kipindedir. Örneğin;

‘çalışmış ol,

çalışmış olsan,

çalışmış olmalı,

çalışmış olabilir,

çalışmış olmak’ denilebildiği halde,

‘Çalıştı olmak, çalıştı olabilir’ (tercihen) denmez.

  Yine, –dı ekinin bitmişlikte kullanılması ( Bitirdin mi?_ Bitirdim ) bu çekimin geçmiş zamanının (… bitirdiydim) oluşmasına da neden olmuştur.
   Bu kısacık hatırlatmadan sonra dilde tarz olayını hatırlayalım.

   Tabiattaki hareketler cereyan ederken hareketleri gerçekleştiren bir şahıs vardı. Ve hareketler bu bir şahısla birlikte bir zamanda bulunurdu. Tarz olayında ise bir şahıs bağlı hareketlerin bulunduğu zaman içerisinde ne şekilde yer aldığı sorulur.

   Şöyle, Türkçede bir fiil,

–r eki ve –di geçmiş zaman akini almışsa,

zaman geçmiş zaman,

hareket; genelllikle, aradabir, sık sık gerçekleşen harekettir.

‘Her hafta sonu sinemaya gid-er-di-m.’

 

–yor veya -en/-an eklerinden biri ve ayrıca –dı  eki,

zaman yine geçmiş zaman,

hareket hazır zamanda devam eden harekettir.

‘Annem bulaşık yıkarken ben televizyon seyred-i-yor-dum. ’ Veya ‘

…seyred-en idim  ’veya ‘

…seyreden yer aldım/

…seyreden bulundum’
  Fiil -mış ekini aldığında ise hareket bulunduğu zamanda devam etmeyen, tamam olmuş veya bitmiştir.

‘Müdür geldiğinde işimi çoktan bitir-miş-ti-m.’ Yani,

Müdürün geldiği (geçmişteki) o zamanda işimi bitirmiş biri olarak bulundum. Veya yer aldım.Gibi.
 Türkçede bitmiş tarz –di ekiylede elde edilebilir demiştik. Bu, –di eki almış her fiil geçmiş zaman bildirmez demek olur aynı zamanda.

‘… işimi çoktan bitirdiydim’. Örneğindeki birinci –di eki hareketin tarzını, ikincisi zamanını gösterir. Aşağıda ingilizce için verilmiş örneklere bakıp yukarıda sıraladığımız, –di geçmiş zaman ekini almış çekimli fiillerden, geçmiş zaman unsuru –di’yi kaldıralım. Yani,

gid-er-di-m,

gid-i-yor-du-m,

git-miş-ti-m’ çekimlerini,

---------------------------------------------------

gid-er-im,

gid-i-yor-um,

git-miş-im’ şeklinde ve hatta

‘git-ti-y-di-m’ çekimli fiilini de

git-ti-m’ olacak şekilde görelim.

   Örneklerden –di geçmiş zaman eki kaldırıldığında, artık -dı eksiz bu örnekler geçmiş zaman bildirmezler demektir.

  Yani, ‘Her hafta sonu sinemaya giderim’ Derken şu anki mevcut ‘present’ şimdiki durum kastedilir.

‘Şimdi sinemaya gidiyorum.’ Derken de şimdiki mevcut durum kastedilir. Farklı olarak bu çekimde hareket devam ediyordur. Yine,

‘İşimi bitirmişim, artık müdür gelse de fark etmez.’ Örneğinde de şimdiki, mevcut (present) durum kastedilir. Burada da hareketin ne zaman gerçekleştiği yani hareketin gerçekleştiği fiziksel zamanı aranmaz. Sorulan şey mevcut hazırdaki durumdur.

  Yani, ‘yanmış ev’ veya ‘pişmiş yemek’ ya da ‘Yemek pişmiş’ örneklerinde evin ne zaman yandığı veya yemeğin ne zaman piştiği sorulmaz. –dıydı ekindeki ikinci -di geçmiş zaman eki kaldırıldığında da durum böyledir. Eğer cümlede geçmiş zamana gönderme yapan bir zaman sözcüğü, ‘dün, iki hafta önce…’ kullanılmazsa, –dı ekli fiil yine şimdiki, hazırdaki (present) durumu gösterir. Aşağıda, örnek birdeki Türkçe kısım, –dı ekli fiilin şimdiki, hazırdaki (present) durumu gösterdiği cümlelerin ingilizce tarafına bakıldığında görülür.
 
  Örnek:

1. Have you ever seen my cat ?_ Kedimi gördünmü (hiç)/ görmüş müsün?
   Yes, I have seen your cat._ Gördüm. / Görmüşüm. ( present perfect)(şimdiki bitmiş)

2. When ? _ Ne zaman ?
    I saw your cat last year._ Geçen yıl gördüm.  (simple past tense)(yalın geçmiş)
 
 Örneklerdende görüldüğü üzere Türkçede here iki fiil –di ekini almışsada ingilizcede, birinci örnek ‘present-şimdiki’, ikinci örnek ‘past-geçmiş ‘ halde verilmiştir.
 
   Bitmişlikte esasen durum şudur: Özne hareketi öncesinde geçirmiş ya da hareket öncesinde özneye işlemiş olabilir. Bu zaman hareketin fiziksel zamanı, tabiat zamanıdır. –mış-tır ekleşmesiyle kastedilen veya sorulan bu zaman, yani hareketin ne zaman gerçekleştiği değildir. Sorulan şey hareketin hali hazırda/ şu anda / şimdiki zamandaki durumudur.

‘Hiç Ankara’ya gitmiş mi?

(evet) Gitmiş/ Gitmiştir/ Gitmişliği var.

’ örneğindeki zaman, şimdiki zamandır. Bu örneğin geçmiş zamanı;

‘O sırada Ankara’ya varmıştım’ şeklindedir.

Böylece;

_ Ali’nin babası ölmüş-tür./ Adam ölmüş-tür.

_ Güneş doğmuş-tur./ Güneş doğmuş duruyor.

_ İstanbul’a gitmişim-dir/ İstanbul’da olmuşum./ İstanbul’u görmüşüm-dür. Gömüşlüğüm var.

   Örneklerinin her birinde -mış ekiyle kastedilen, hareketin bitmişliği ve bu oluşmuş hareketin şimdiki (-mıştır) zamanıdır.
    İş bu yönüyle ele alındığında; hareketin bitirilmiş/ işlenmiş olduğunun ifade edilmesini -mış eki, hareketin zamanını, hali hazırdaki durumunu,–dır/-tür eki karşılar.  

   Bu arada türkçede bitmişlik, –p ekiylede elde edilir. –p eki, (git-iptir) şeklinde fiillere iliştirilerek hareketin bitmiş olduğunu ifade eder. Yine –p ekiyle, -miş ekiyle sağlanabilen –miş olacak gibi geleceklik bildirebilen bir yapı oluşturulmaz. Yani –p eki salt bitmişlik eki olarak kullanılır.

Men onları görmüşem. Onlar işlerini bitiribler.

Örnekler:

I haven’t seen my father

_ Babamı görmedim. …görmüş değilim.

We already have sended a mail to them.

_ Onlara henüz/daha şimdi bir meil gönder-dik/-mişiz.

I suppose your father hasn’t returned from Ankara yet.

Have you already seen this new film?

_ Halı hazırda bu filmi seyretmiş misin?

I have known him since my childhood.

_ Onu çocukluğumdan beri tanımış bulunuyorum.

I havn’t breakfast yet.

_ Henüz kahvaltı yapmadım/ yapmış değilim.

The child has losen his money.

_ Çocuk parasını çaldırmış/ parasını çaldırdı.

çekimli fiil, Çekimli fiiller, Dil bilgisi, fiil, Fiiller, Geçmişte kalmış gelecek zaman(future in the past), Genel, zamanlar(times)

Geçmişte kalmış gelecek zaman ( future in past time )

Yorum yapın

 

  Gelecekte gerçekleşecektir (future times): Türkçe için gelecek zaman, –ecek eki ile elde edilir. İngilizcede ise birinci şahıslarda (I/we) shall ya da hepsinde will yardımcı fiili kullanılır.

I will go to the cinema._Sinemaya gideceğim.                

I will be sleeping._ Uyuyor olacağım.

I will have gone._ Gitmiş olacağım.

  Geçmişteki gelecek zamandadır (future in past times): Türkçede bu zaman, -di geçmiş zaman eki ile –ecek gelecek zaman eki birlikte kullanılarak (-ecekti) elde edilir. İngilizcede ise will yardımcı fiili would’a dönüşür.

   Bu arada geçmişte kalmış gelecek zamanın olumlu şekli, gerçekleşmemiş bir niyet bildirir.

    Not: -ecekti ekiyle verilmiş bir yapının olumlu hali gerçekleşmemiş bir hareketi, olumsuz hali (yap–mayacaktım) gerçekleşmiş bir hareketi bildirir.

    Not: Türkçede gelecek zaman –r(-er) ekiyle de elde edilebilir. –r ekli gelecek zamanda farklı olarak bir tahmin, bir belirsizlik, bir ihtimal vurgulanır. Aşağıdaki örneklerde –ecek ekiyle birlikte –r ekli gelecek zaman da verilmiştir.

   Örnekler:

Dakik(yalın)tarz: 

Sinemaya gid-eceğim/-ecektim.

Giderim /giderdim. (Yarın belki sinemaya giderim.)

_I will/would go to the cinema.

Devam tarzı:

Uyuyor olacağım/-acaktım. (O saatlerde)

Uyuyor olurum/olurdum.

_ I will/would be sleeping.

                                            

Bitmiş tarz: 

İşimi bitirmiş olacağım/-acaktım. 

bitirmiş olurum/ olurdum.(Geleceğin zaman büyük bir ihtimalle işimi bitirmiş olurum.)

_ I will/would have finished my work.

      

  Not: Gelecek zamanlarla ilgili şöyle bir durum da vardır: Fark ettiyseniz, dakik tarz dışında diğer tarzların gelecek zamanları ‘ol’ fiiliyle oluşturulmaktadır. ‘olmak’ fiilinin yardımcı bir fiil olarak kullanıldığı bu tip yapılarda, dakik tarzlı yapılarda (çalışacağım) olduğu gibi bir niyet veya planlamadan değil, söz konusu hareketle kastedilen hal üzerinde bulunmaktan bahsedilir. 

           

birleşik tarzlı çekimli fiil, çekimli fiil, Çekimli fiiller, Çürkçe dil bilgisi konu anlatımları, Dil bilgisi, Dil ve anlatım, fiil, fiillerde tarz, Genel

Birleşik tarzlı çekimli fiil nedir?

Yorum yapın

     Not: Gelecek zamanlarla ilgili şöyle bir durum da vardır: Fark ettiysek, dakik tarz dışında diğer tarzların gelecek zamanları ‘ol’ fiiliyle oluşturulmaktadır. ‘olmak’ fiilinin yardımcı bir fiil olarak kullanıldığı bu tip yapılarda, dakik tarzlı yapılarda olduğu ( çalışacağım ) gibi bir niyet veya planlamadan değil, söz konusu hareketle kastedilen hal üzerinde bulunmaktan bahsedilir.          

O saatlerde ders çalışıyor  ( çalışır bir vaziyette ) olacağım/ olurum.

O anda dinlenmiş  ( halde ) olacağım.

Bundan sonra hep bu adla anılır olacaksın.

   ‘ol’ fiilinden bahsetmişken; dakik (yalın) tarz ( çalış-acak ) dışındaki diğer tarzların gelecek zamanlarının oluşturulmasında kullanılan ‘ol’ fiili ( çalışır olacak, çalışıyor olacak, çalışmış olacak gibi ) birleşik tarzlı çekim şekillerini oluşturmada da kullanılır.

  Peki, birleşik tarzlı çekimli fiil nedir? Birleşik tarzlı çekimli fiil iki tarz unsurunun ‘ol’ yardımcı fiiliyle birlikte oluşturmuş olduğu çekimli fiil yapısıdır.

  Şöyle açalım: Şu ana kadar hep basit tarzlı yani sadece bir tarz ekli ya da hiç tarz eki almamış çekimli fiillerden bahsettik. Bu ifade şekillerinde şahıs bir tek hareketi, bir tek biçimde gerçekleştirir.

 Örneğin:

… anılırdı   ( Geçmiş zamandaki genel hareket.) Yani, geçmişte kalmış sürekli hareket.

… anılır olmuştu. ( O günden sonra hep bu olayla anılır olmuştu.)

 Gördüğümüz gibi, bu çekim şeklinde iki tane tarz unsuru bulunur ve burada, geçmişte bir saatten sonra süreklilik/ genellik kazanmış bir hareketin yine geçmişte bitmiş olduğu vurgulanmaktadır.  

  yapıdaki;

-ır  eki  hareketin genel tarzda olduğunu  ( anılır ) (sürekli anılır olmak),

ol yardımcı fiili hareketle kazanılan durumun sonradan ortaya çıktığını,

-miş eki ortaya  çıkan durumun tamam olmuş/ bitmiş olduğunu,

-tu eki ise bütün bu çekimlerde bahsedilen hareket ve durumun zamanını yani geçmişte kaldığını bildirir.

  Birleşik tarzlı çekimli fiillerin bir çok şeklini yapmak mümkündür. Bu şekiller tarz eklerinin karşılıklı birleştirilmeleri sonucu  elde edilir. Birkaç örnek daha verelim:

Bazen aynı doğrular üzerinde bile anlaşamaz olurduk.

Öyle ki, hep bu olayla anılır olmuştuk.

Gün geçtikçe yüzü tanınmaz oluyordu.

Babam işten döndüğünde genellikle yatmış olurduk.

Bunu yapmakla onu incitmiş oluyorduk ama…

Bir kere tartışmayı başlatmış olmuştuk. (bulunmuştuk)

 

Bazen uzun bir süre buradan geçmez olurlar.

Artık alışverişlerimizi kredi kartıyla yapar olduk/olmuşuz.

Yalnızlık bir yaştan sonra çekilmez oluyor.

O saatlerde genellikle yatmış oluruz.

Bir şans daha vermemekle ona haksızlık etmiş olmuyor muyuz?

Ne yapayım, sormuş bulundum.

   Bu arada dikkat çekmek istediğimiz ayrıca bir husus var: Yukarıda ‘ol’ fiiliyle oluşturulmuş birleşik tarzlı çekimli fiillerin,  özellikle geçmiş zamanlı örneklerinde, ‘ol’  fiiliyle,  öncesinde var olan, mevcut bulunan bir hareket veya durum A: değil,  bir sonradan olma B: bir sonralık ifade edildiği görülmektedir.

A) O zamanlar hep bu olayla anılırdık. (anılır i-dik)

B) O günden sonra hep bu olayla anılır olmuş (anılır olmuş i-dik) 

   Örneklerimizi çoğaltmadan önce bu iki örnek üzerinde konuşalım.

Birinci örnekte A: hareket,  söze konu zaman diliminde (geçmiş zamanda), tabiatta zaten mevcut olan, var bulunan  bir hareket veya durumdur.

Bir isim cümlesi;

O yaşlarda polistim.  (polis i-dim),     

O gün hastaydım. (hasta i-dim)

  İkinci örnekte B: ise hareket öncesinde var bulunmayan, sözü edilen andan sonra ortaya çıkmış bir hareket veya durumdur.

Bir isim cümlesi;

O yaşlarda polis oldum.          

O gün hasta oldum.

 

Resim1d

   Tablodan da gördüğümüz gibi bu günkü bulun-uyor  çekimli fiiline denk fiil, ilkin  er-ür’dür. Bu seyir geçmiş zaman için ilkin

er-ür er-ti  yani

bulunuyor idi  ya da

bulunuyor yer aldı  şeklindedir.

  Yine, bu yapıların er(i-)’li kısmı hareketin veya haberin var bulunmasını,  -ür’lü kısmı bu mevcut hareket veya haberin mevcudiyetinin hazır zamanda devam ettiğini bildirir.

  Ve aslında bu birleşik yapılarla, öznenin tabiatta (veya zamanda) bir halde yer alıyor olmasından bahsedilir. Bununla, bahsedilenin (öznenin), (tabiatta veya hal zamanda)

Ne yer ediyor?  olduğu, veya 

Ne yer üretiyor?  olduğu sorulur ve böylelikle  özne tabiatta veya zamanda kendine bir şey için yer yapmış-/ bir bakıma yer üretmiş olur.

  Yani birleşimler yerleşik hareket veya durumlar için kullanılır. Bu yüzden de var bulunuyor olan durumları bildiren i-miş (söylenti), i-se (şart) kipleri ve i-ken eş zaman/ mekan bağlacıyla kullanılır.

  Buradaki  ‘erür/ erür erti’ örnekleri  bu günkü bulunuyor anlamına denk bir kullanımda ise, bu bulun fiili yerine kalma bildiren bir başka fiilde (oluyor, duruyor, görünüyor…/ eski şekliyle; erür) kullanılabilir.

   Bu durumda  bir mevcudiyet ve bu mevcudiyetin, bulunuyor anlamında, hal zamanda devam ettiği vurgulanır.

erksiz  erür  erti  

(halde) ( var) bulunuyor  idi   

.................... görünüyor  idi    

     

erksiz  ermiş erti /imiş  idi

(halde) ( var) bulunmuş  idi

..................... görünmüş idi

    Şu ana kadarki örnekler birer isim cümlesi örnekleriydi.  Peki, fiiller bir tarza bağlı çekimli fiil olsalardı bunlar;

Örneğin; 

‘çalış-ır     (bir halde) bulunuyor  idi’

‘çalış-mış  (bir halde) bulunuyor  idi’

‘çalış-ır     (bir halde) bulunmuş idi’

'çalış-mış  (bir halde) bulunmuş idi’

...diye oluşturulurdu ve er(i-)  fiiliyle ‘ol’ fiilinde olduğu gibi, birleşik tarza çekimlenmiş bir fiil oluşturulmuş olurdu.  Fakat bu birleşik tarzlı çekimli fiil yapısı, ‘ol’  fiilinde olduğu gibi bir sonradan olma değil, öncesinden var bulunan, mevcut  durumları ifade ederdi.

 Yapısal oluşumunu gördüğümüz bu birleşik yapıların anlamsal veya  işlevsel yanlarını da belirtelim. Yani bütün bu  birleşik yapılar ne işe yarar? Özetle durum,  ‘hareket’  ve ‘hal’ üzerine kurguludur.

Örneğin;

‘çalış-ır  (halde)  bulunuyor idi’   (çalışır erür erti)

'güçsüz  (halde)   bulunuyor idi’   (erksiz erür erti)

...ifadesinde, ‘çalışır’  kısmı, hareketin genel bir hareket olduğunu; ‘bulunuyor’  kısmı, bu genel hareketin genellik halinin/ durumunun hazır zamanda devam ettiğini; ‘i-di’ kısmı ise, bütün bu birleşik yapının geçmişte kaldığını bildirir.

 ‘çalış-ır ( halde)  bulunmuş idi’   (çalışır ermiş erti)

‘güçsüz ( halde)  bulunmuş idi’   (erksiz ermiş erti)

...ifadesinde ise, ‘çalışır’  kısmı, hareketin genel bir hareket olduğunu; ‘bulunmuş’   kısmı, bu genellik halinin/ durumunun hazır zamanda oluşmuş/ olmuş bitmiş olarak bulunduğunu; ‘i-di ’ kısmı ise, bütün bu birleşik yapının geçmişte kaldığını bildirir.

Yine, ‘çalış-mış (halde) bulunuyor idi’  (çalışmış erür erti)

...ifadesinde, ‘çalışmış’ kısmı hareketin bitmiş bir hareket olduğunu; ‘bulunuyor’  kısmı, bu bitmişlik halinin hazır zamanda devam ettiğini; ‘i-di’ kısmı ise bütün bu birleşik yapının geçmişte kaldığını bildirir.

‘çalış-mış (halde) bulunmuş idi’  (çalışmış ermiş erti)

...ifadesinde ise, ‘çalışmış’ kısmı hareketin bitmiş bir hareket olduğunu; ‘bulunmuş’ kısmı, bu bitmişlik durumunun sözü edilen anda bitmiş olarak bulunuyor olduğunu; ‘i-di’ kısmı ise bütün bu birleşik yapının geçmişte kaldığını bildirir.

Bir örnek:

Katili, adamı öldürürken görmüş idim (görmüştüm). Ben artık olaya tanık olmuş bulunuyor idim (tanık olmuştum). Ne yapabilirdim, olayı bir kere görmüş bulunmuştum ( Bir kere görmüştüm ). Yalan mı söyleseydim?

Yalın tarzlı çekim                         Birleşik tarzlı çekim

Resim1v

çekimli fiil, çekimli fiil nedir?, Çekimli fiiller, Dil bilgisi, Dil ve anlatım, fiil, Fiiller, gelecek zaman (future time), Genel, zamanlar

Gelecek zaman ( future time )

Yorum yapın

 Gelecekte gerçekleşecektir (future times): Türkçe için gelecek zaman, -ecek eki ile elde edilir. İngilizcede ise birinci şahıslarda (I/we) shall ya da hepsinde will yardımcı fiili kullanılır. 

I will go to the cinema._Sinemaya gideceğim. 

I will be sleeping._ Uyuyor olacağım.

I will have gone._ Gitmiş olacağım.

    Geçmişteki gelecek zamandadır (future in past times): Türkçede bu zaman, -di geçmiş zaman eki ile -ecek gelecek zaman eki birlikte kullanılarak (-ecekti) elde edilir. İngilizcede ise will yardımcı fiili would’a dönüşür. Bu arada geçmişte kalmış gelecek zamanın olumlu şekli, gerçekleşmemiş bir niyet bildirir.

   Not: -ecekti ekiyle verilmiş bir yapının olumlu hali gerçekleşmemiş bir hareketi, olumsuz hali (yap–mayacaktım) gerçekleşmiş bir hareketi bildirir.

  Not: Türkçede gelecek zaman –r(-er) ekiyle de elde edilebilir. –r ekli gelecek zamanda farklı olarak bir tahmin, bir belirsizlik, bir ihtimal vurgulanır. Aşağıdaki örneklerde –ecek ekiyle birlikte –r ekli gelecek zaman da verilmiştir.

  Örnekler:

Dakik: 

Sinemaya gid-eceğim/-ecektim.

Giderim /giderdim. (Yarın belki sinemaya giderim.)

_I will/would go to the cinema.

 

Devam eden:

(O saatlerde) Uyuyor olacağım/-acaktım.

Uyuyor olurum/olurdum.

_ I will/would be sleeping.

                  

Bitmiş: 

İşimi bitirmiş olacağım/-acaktım.

Bitirmiş olurum/ olurdum.(

Geleceğin zaman büyük bir ihtimalle işimi bitirmiş olurum.)_

I will/would have finished my work.

   Not: Gelecek zamanlarla ilgili şöyle bir durum da vardır: Fark ettiyseniz, dakik tarz dışında diğer tarzların gelecek zamanları ‘ol’ fiiliye oluşturulmaktadır. ‘olmak’ fiilinin yardımcı bir fiil olarak kullanıldığı bu tip yapılarda, dakik tarzlı yapılarda (çalışacağım) olduğu gibi bir niyet veya planlamadan değil, söz konusu hareketle kastedilen hal üzerinde bulunmaktan bahsedilir. 

O saatlerde ders çalışıyor (çalışır bir vaziyette) olacağım/olurum.

O anda dinlenmiş (halde) olacağım.

Bundan sonra hep bu adla anılır olacaksın. 

çekimli fiil, Çekimli fiiller, devam tarzı/ continuous tenses/aspect, Dil bilgisi, Dil ve anlatım, fiil, fiil çekimleri, fiil nedir, Fiiller, Genel, zamanlar(times)

Şimdiki zaman ( present time)

Yorum yapın

  Şimdiki zamanlardadır (present times): Türkçede şimdiki/ hazırdaki zamanın eki yoktur. İfadelerde yer alan tarz ekleriyle ise,

 ‘Her hafta sonu sinemaya giderim’ derken  ‘

… gider halde-yim / durumda-yım.,

‘Sinemaya gidiyorum’ derken ‘

… gidiyor halde-yim / durumda-yım’

‘Hiç sinemaya gitmiş misin?

Evet gitmişim’ derken ‘derken,

…gitmiş halde-yim / durumda-yım’ denmek istenir.

   Yani her üç durumda da mevcut durum, hazır zamandaki durum, (ifadenin geçmişte kaldığını bildiren bir unsur olmadığından da) şimdiki (present) zaman ve bu zamanda devam eden bir durum bildirilir.

  İngilizcede be (am, is, are) ve have fiillerindeki (has) değişiklikler, şimdiki zamanın belirlenmesinde kullanılır. Örneğin,

I am going to Ankara

_ Ankara’ya  gidiyorum.(present continuous)

I have fnished my homework.

_ Ödevimi bitirmişim. (bitirdim)

çekimli fiil, Çekimli fiiller, Fiiller, geçmiş zaman( past time), Genel, zamanlar(times)

Geçmiş zaman (past time)

Yorum yapın

      Geçmiş zamanda kalmıştır (past time):

Türkçe için geçmiş zaman -di geçmiş zaman ekiyle elde edilir.

çalışırdım,

çalıştım,

çalışıyordum,

çalışmıştım (çalıştıydım), 

çalışmaktaydım ...;

çalışır bulunurdum, çalışır bulunuyordum, çalışmış bulunmuştum...  gibi.

İngilizcede ise:

  Common aspect’te (genel tarz) used to kalıbı kullanılır.

I used to work._ Çalışırdım.

   Concrete aspect’te fiillerin (bir düzensiz fiil değilse) sonlarına -ed takısı eklenir.

I worked._Çalıştım.

   Progressive aspect’te  (devam tarzı) be fiilinin was/were olarak değiştiğini söylemiştik.

I was working. _ Çalışandım/ Çalışıyordum. 

   Perfect ve perfect continuous aspect’te have yardımcı fiili had olarak değişiyordu.

I had worked. _ Çalışmıştım.

I had been working._ Çalışan bulunmuştum. (Çalışmaktaydım.)

   Bu arada, Türkçede geçmiş zaman eki sadece -di ekidir. -erdi, -yordu, -maktaydı, -mıştı diye devam eden ek birleşmeleri, fiilin tarzına göre geçmiş halini bildirir.

   Fiil kökü+miş (çalışmış) türündeki çekimler, ifade ettiğimiz gibi, ya duyulan haberdir ya da şimdiki bitmiş tarzdır. Fiil+miş-ti (çalışmıştı) türündeki ifadeler ise bitmiş tarzdaki bir hareketin geçmiş zamandaki ifadesidir.

   Buna göre: Eğer bir hareket,

-yor devam tarzı ve -di geçmiş zaman ekini almışsa demek ki hareket geçmişte devam eden (çalışıyordum) harekettir ya da

 -miş tarz ekiyle geçmiş zaman sağlanmışsa (-mişti) hareket geçmişte bitmiş (çalışmıştım) harekettir veya

-mekte ek birleşmesiyle geçmiş zaman sağlanmışsa (-mekteydi) demek ki hareket geçmişte devam etmekte olan harekettir.

Yine,

geçmişte genel (-erdi) (çalışırdım) ve

geçmişte dakik (-di )(çalıştım) harekettir.

Ve yine bu hareketler şimdiki zamanlardaysa;

şimdiki devam eden, (çalışıyorum)

şimdiki bitmiş, (çalışmışım)

şimdiki devam etmekte olan, (çalışmaktayım) veya

genel harekettir.(çalışırım)

 Gelecek zamanlarda ise (-ecek ekini almışsa);

gelecekte devam eden, (çalışıyor olacağım)

gelecekte bitmiş, (çalışımış olacağım)

gelecekte devam etmekte olan, (çalışımakta olacağım)

gelecekte dakik (çalışacağım) harekettir …ve yine

 geçmişteki gelecekte(-ecekti); devam eden,

bitmiş,

devam etmekte olan ve

dakik  harekettir. 

   Ör; Çalışmak fiilinin devam tarzının birinci tekil şahıs geçmiş zamanı; ‘Çalışıyordum’dur.

  Ya da; Çalışıyordum çekimli fiili, birinci tekil şahsın geçmiş zamanda devam ettirdiği hareketi karşılayan çekimli fiildir.

çekimli fiil, çekimli fiil nedir?, Çekimli fiiller, Dil bilgisi, Dil ve anlatım, Fiiller, Genel, What are the 12 tenses in the English language?, zamanlar, zamanlar(times)

Zamanlar ( times )

Yorum yapın

 1. Türkçede fiil  -dı ekini almışsa (çalış-tı, -erdi,  -yordu,  -mıştı/ -dıydı, -maktaydı…) hareket geçmiş zamandadır.

   İngilizcede:

Common aspect’te used to kalıbı kullanılır.

Concrete aspect’te fiillerin sonlarına -ed takısı eklenir.

Progressive aspect’te be fiilinin was/ were olarak değiştiğini söylemiştik. 

Perfect ve perfect continuous aspect’te have yardımcı fiili had olurdu.

 2. Türkçede şimdiki/ hazırdaki zamanın eki yoktur. İfadelerde yer alan tarz ekleriyle ise;

‘Her hafta sonu sinemaya giderim’ derken  ‘… gider durumda-yım’

‘Sinemaya gidiyorum’ derken ‘… gidiyor  durumda-yım’

‘Hiç sinemaya gitmiş misin? Evet gitmişim’ derken ‘…gitmiş  durumda-yım’ denmek  istenir.

   Yani her üç durumda da mevcut durum, hazır zamandaki durum, (ifadenin geçmişte kaldığını bildiren bir unsur olmadığından da) şimdiki (present) zaman ve bu zamanda devam eden bir durum (bir durumda olmak) bildirilir.

  3.Türkçede fiil, -ecek ekini; (çalış-acak/ -ır olacak/ -yor olacak/ -mış olacak/ -makta olacak) almışsa hareketin hazır durumda sonraya bırakıldığı, gerilendiği… yani gelecek zamanda gerçekleşeceği bildirilir.

   İngilizcede:

I will go to the cinema._Sinemaya gideceği

I will be sleeping._ Uyuyor olacağım.              

I will have gone._ Gitmiş olacağım.

   Not: ifadede ‘az sonra, yarın…’ gibi geleceğe yönelik bir zaman tümleci kullanılmışsa –r ekli fiil belirsiz gelecek bildirir.

Birazdan gelirim/ geleceğim.

Bekleseydin gelirdim/gelecektim.

 4. Fiil –ecekti ek birleşmesiyle (çalış-acaktı /-er olacaktı/ -yor olacaktı…) hareket geçmişte kalmış gelecek zamandadır.

-dir bildirme kategorisi, birleşik çatılı fiil, birleşik tarzlı çekimli fiil, çekimli fiil, çekimli fiil nedir?, Çekimli fiiller, Çürkçe dil bilgisi konu anlatımları, Dil bilgisi, Dil ve anlatım, fiil, fiil çekimleri, fiil nedir, Fiiller, fiillerde görünüş, fiillerde kip nedir?, fiillerde şahıs, fiillerde tarz, Fiillerin olumsuz, Genel, haber kipi, İingilizce fiil çekimleri tablosu, imperative mood, istek kipi, zamanlar

Zaman (time) nedir? Zaman ekleri nelerdir?

Yorum yapın

 Varlıklar hareketlerini bir tarza bağlı olarak gerçekleştirirken bu hareketler bir zamanda gerçekleşir.

  Türkçede –dı eki geçmiş zaman, -ecek eki gelecek zaman, -ecekti ek birleşmesi geçmişte kalmış gelecek zamanı bildirir. Türkçede zamanlar tek bir ekle değiştirilebilirken, İngilizcede durum biraz farklıdır.

  Örneğin ‘am/ is/ are’ yardımcı unsurları bir taraftan şahıs veya şahısların ayırıcılığını bildirirken, diğer taraftan ifadenin zamanını da göstermektedir.

  Yine, ‘was /were’ hareketin şahıs veya şahısların ayırıcılığının yanında hareketin geçmiş zamanda kaldığını da göstermektedir.

  Türkçede zamanlar sıfır ekten başlar. Bu eksizlik durumu ise şimdiki zamandır. ‘–r,  -yor, -mış’  ekleri tarz ekleridir.

   Türkçede zaman ekleri fiillere doğrudan eklenir

çalış-tı, çalış-acak

  Örnekteki çekimli fiil tarz bakımından yalın yapılıdır yani eksizdir. Bu durumda çekimli fiil, hareket bildiren fiildir.

Hareket  fiilleri; ‘geldi, gördü, dokundu, hoşlandı  gibi fiillerdir.

Bundan başka  zaman ekleri ‘bulun-du, ol-du, yer al-dı, kal-dı’ gibi kalma/ durum fiilleriyle de kullanılır.

  Örneğin,

‘bulundu’ nasıl bulundu?

‘Çalışır bulun-du.’ veya

‘çalışmış bulun-du.’    

   Örneğimizdeki kalma fiili yerine diğer kalma fiilleri de kullanılabilir. Kullanıldığında ise fiilin taban anlamına göre anlam farklılıkları ortaya çıkabilir.

   Yine  kalma fiillerinden (yardımcı fiiller) bir tanesi de –i (er) yardımcı fiilidir. ‘çalışır idim, çalışmış idim’ gibi.

   Bütün bu durumlarda yardımcı fiiller, bir tarza bağlı hareketleri geçmişe taşıma işine (yardımcı fiil işleviyle) yardım eder sadece.        

   Bundan başka yardımcı fiiller böyle bir zamana taşıma işlevlerinden başka bir durumun bildirilmesine yardımcı da olabilir.

   Örneğin,

‘çalışır bulunuyor  idi’ veya ‘

çalışır bulunuyor bulundu’  

 yine,

‘çalışır bulunmuş idi’  veya 

‘çalışır bulunmuş bulundu’  gibi.

  Bu durumda birinci yardımcı fiil (bulun-uyor/ bulun-muş), hazır zamandaki durum devamlılığı veya bitmişliğinin bildirilmesine yardımcı olurken, ikinci yardımcı fiil ‘bulundu’ bütün bu birleşik yapıların zamanını, geçmişte kaldığını bildirmeye yardımcı olur.

  -- geçmiş --                  -- şimdiki --                            -- gelecek --

Resim8