Bitmiş tarz (perfect aspect); Türkçede fiil -mış eki almışsa;

 hareket hazır zamanda devam etmeyen, tamam olmuş, oluşmuş, bitmiş (perfect) bir harekettir.

 Türkiye bölgesi Türkçesinde bu tarz, iki şekilde elde edilir.

Birincisi –miş sıfat fiil ekiyle elde edilen bitmişliktir. –miş eki bu tarzda -mış bulunuyor anlamındadır.

İkincisi –dı geçmiş zaman ekiyle elde edilen bitmişliktir. –dı ekiyle yapılan bitmişlikte (geçmiş zaman bildiren sözcük kullanılmaz)
   

İngilizcede ise ‘have V-ed3’ unsurları kullanılır. (-ed takısı fiilin düzenli bir fiil olması durumunda fiile eklenir. Düzensiz fiillerin ise 3. halleri kullanılır.)

Anlam olarak: Bu tarz, muhatabın söze konu hareketi halihazırda, şu anki veya o anki durumda yapıp yapmamışlığının, hareketin oluşmuş veya oluşmamışlığının sorulduğu tarzdır. Örneğin,

Ödevini bitirdin mi?

_ Have you finished your homework?

Evet bitirdim (Bitirmiş durumdayım/ bitirmişim).

_ Yes, I have finished it.

Hayır bitirmedim (Bitirmiş değilim/ bitirmemişim)

_ No, I have not finished it.

   Not: Bitmiş tarz, tabiatta yer almış bir haberin, hazır zamanda da korunduğu(1) veya bir çıkarım yoluyla yer aldığının varsayıldığı(2), durumları ifade etmede kullanılan –dır ek birleşmesinden de istifade edilir. Örneğin,

1: Hiç İstanbul’a gitmiş mi ?

Evet gitmiş-tir . (…gitmiş bulunuyor. )

2: Şimdiye kadar İstanbul’a varmış-tır. (…varmış olur. )

Not: -dır eki aynı işlevlerde isimler/sıfatlarla da kullanılır. Örneğin,

Suçlu bulundu.

Yani şimdi suçlu mudur ?

(…suçlu mu bulundu oluyor ? )

 
___________________________________________________________________________

Karşılaştırma: bitmiş tarz eki,

Türkiye (-dı / -mış )

Azerbaycan (-miş/ -ip ),

Türkmenistan (-ip/-gan ),

Özbekistan (gan ) bölgelerinde ( )’deki gibidir

Ör: Men onları görmüşem. Onlar gelipti-r.

 

 Türkçede ve ingilizcede tamam olmuş veya bitmiş tarz;

 Türkiye bölgesi Türkçesinde bu tarz, iki şekilde elde edilir.
 Birincisi –miş sıfat fiil ekiyle elde edilen bitmişliktir ki –miş eki bu tarzda -mış bulunuyor anlamındadır.

İkincisi –di geçmiş zaman ekiyle elde edilen bitmişliktir. Ve bu durumda cümlede geçmiş zaman bildiren bir sözcük sözcük kullanılmaz.

Öncelikle şunu belirtelim. –dı ekinin bitmişlikte kullanılması sadece haber kipindedir. Örneğin;

‘çalışmış ol,

çalışmış olsan,

çalışmış olmalı,

çalışmış olabilir,

çalışmış olmak’ denilebildiği halde,

‘Çalıştı olmak, çalıştı olabilir’ (tercihen) denmez.

  Yine, –dı ekinin bitmişlikte kullanılması ( Bitirdin mi?_ Bitirdim ) bu çekimin geçmiş zamanının (… bitirdiydim) oluşmasına da neden olmuştur.
   Bu kısacık hatırlatmadan sonra dilde tarz olayını hatırlayalım.

   Tabiattaki hareketler cereyan ederken hareketleri gerçekleştiren bir şahıs vardı. Ve hareketler bu bir şahısla birlikte bir zamanda bulunurdu. Tarz olayında ise bir şahıs bağlı hareketlerin bulunduğu zaman içerisinde ne şekilde yer aldığı sorulur.

   Şöyle, Türkçede bir fiil,

–r eki ve –di geçmiş zaman akini almışsa,

zaman geçmiş zaman,

hareket; genelllikle, aradabir, sık sık gerçekleşen harekettir.

‘Her hafta sonu sinemaya gid-er-di-m.’

 

–yor veya -en/-an eklerinden biri ve ayrıca –dı  eki,

zaman yine geçmiş zaman,

hareket hazır zamanda devam eden harekettir.

‘Annem bulaşık yıkarken ben televizyon seyred-i-yor-dum. ’ Veya ‘

…seyred-en idim  ’veya ‘

…seyreden yer aldım/

…seyreden bulundum’
  Fiil -mış ekini aldığında ise hareket bulunduğu zamanda devam etmeyen, tamam olmuş veya bitmiştir.

‘Müdür geldiğinde işimi çoktan bitir-miş-ti-m.’ Yani,

Müdürün geldiği (geçmişteki) o zamanda işimi bitirmiş biri olarak bulundum. Veya yer aldım.Gibi.
 Türkçede bitmiş tarz –di ekiylede elde edilebilir demiştik. Bu, –di eki almış her fiil geçmiş zaman bildirmez demek olur aynı zamanda.

‘… işimi çoktan bitirdiydim’. Örneğindeki birinci –di eki hareketin tarzını, ikincisi zamanını gösterir. Aşağıda ingilizce için verilmiş örneklere bakıp yukarıda sıraladığımız, –di geçmiş zaman ekini almış çekimli fiillerden, geçmiş zaman unsuru –di’yi kaldıralım. Yani,

gid-er-di-m,

gid-i-yor-du-m,

git-miş-ti-m’ çekimlerini,

---------------------------------------------------

gid-er-im,

gid-i-yor-um,

git-miş-im’ şeklinde ve hatta

‘git-ti-y-di-m’ çekimli fiilini de

git-ti-m’ olacak şekilde görelim.

   Örneklerden –di geçmiş zaman eki kaldırıldığında, artık -dı eksiz bu örnekler geçmiş zaman bildirmezler demektir.

  Yani, ‘Her hafta sonu sinemaya giderim’ Derken şu anki mevcut ‘present’ şimdiki durum kastedilir.

‘Şimdi sinemaya gidiyorum.’ Derken de şimdiki mevcut durum kastedilir. Farklı olarak bu çekimde hareket devam ediyordur. Yine,

‘İşimi bitirmişim, artık müdür gelse de fark etmez.’ Örneğinde de şimdiki, mevcut (present) durum kastedilir. Burada da hareketin ne zaman gerçekleştiği yani hareketin gerçekleştiği fiziksel zamanı aranmaz. Sorulan şey mevcut hazırdaki durumdur.

  Yani, ‘yanmış ev’ veya ‘pişmiş yemek’ ya da ‘Yemek pişmiş’ örneklerinde evin ne zaman yandığı veya yemeğin ne zaman piştiği sorulmaz. –dıydı ekindeki ikinci -di geçmiş zaman eki kaldırıldığında da durum böyledir. Eğer cümlede geçmiş zamana gönderme yapan bir zaman sözcüğü, ‘dün, iki hafta önce…’ kullanılmazsa, –dı ekli fiil yine şimdiki, hazırdaki (present) durumu gösterir. Aşağıda, örnek birdeki Türkçe kısım, –dı ekli fiilin şimdiki, hazırdaki (present) durumu gösterdiği cümlelerin ingilizce tarafına bakıldığında görülür.
 
  Örnek:

1. Have you ever seen my cat ?_ Kedimi gördünmü (hiç)/ görmüş müsün?
   Yes, I have seen your cat._ Gördüm. / Görmüşüm. ( present perfect)(şimdiki bitmiş)

2. When ? _ Ne zaman ?
    I saw your cat last year._ Geçen yıl gördüm.  (simple past tense)(yalın geçmiş)
 
 Örneklerdende görüldüğü üzere Türkçede here iki fiil –di ekini almışsada ingilizcede, birinci örnek ‘present-şimdiki’, ikinci örnek ‘past-geçmiş ‘ halde verilmiştir.
 
   Bitmişlikte esasen durum şudur: Özne hareketi öncesinde geçirmiş ya da hareket öncesinde özneye işlemiş olabilir. Bu zaman hareketin fiziksel zamanı, tabiat zamanıdır. –mış-tır ekleşmesiyle kastedilen veya sorulan bu zaman, yani hareketin ne zaman gerçekleştiği değildir. Sorulan şey hareketin hali hazırda/ şu anda / şimdiki zamandaki durumudur.

‘Hiç Ankara’ya gitmiş mi?

(evet) Gitmiş/ Gitmiştir/ Gitmişliği var.

’ örneğindeki zaman, şimdiki zamandır. Bu örneğin geçmiş zamanı;

‘O sırada Ankara’ya varmıştım’ şeklindedir.

Böylece;

_ Ali’nin babası ölmüş-tür./ Adam ölmüş-tür.

_ Güneş doğmuş-tur./ Güneş doğmuş duruyor.

_ İstanbul’a gitmişim-dir/ İstanbul’da olmuşum./ İstanbul’u görmüşüm-dür. Gömüşlüğüm var.

   Örneklerinin her birinde -mış ekiyle kastedilen, hareketin bitmişliği ve bu oluşmuş hareketin şimdiki (-mıştır) zamanıdır.
    İş bu yönüyle ele alındığında; hareketin bitirilmiş/ işlenmiş olduğunun ifade edilmesini -mış eki, hareketin zamanını, hali hazırdaki durumunu,–dır/-tür eki karşılar.  

   Bu arada türkçede bitmişlik, –p ekiylede elde edilir. –p eki, (git-iptir) şeklinde fiillere iliştirilerek hareketin bitmiş olduğunu ifade eder. Yine –p ekiyle, -miş ekiyle sağlanabilen –miş olacak gibi geleceklik bildirebilen bir yapı oluşturulmaz. Yani –p eki salt bitmişlik eki olarak kullanılır.

Men onları görmüşem. Onlar işlerini bitiribler.

Örnekler:

I haven’t seen my father

_ Babamı görmedim. …görmüş değilim.

We already have sended a mail to them.

_ Onlara henüz/daha şimdi bir meil gönder-dik/-mişiz.

I suppose your father hasn’t returned from Ankara yet.

Have you already seen this new film?

_ Halı hazırda bu filmi seyretmiş misin?

I have known him since my childhood.

_ Onu çocukluğumdan beri tanımış bulunuyorum.

I havn’t breakfast yet.

_ Henüz kahvaltı yapmadım/ yapmış değilim.

The child has losen his money.

_ Çocuk parasını çaldırmış/ parasını çaldırdı.