Türkçede bir haber cümlesi nasıl oluşturulur?
İsim cümlesi:
1. Yüklem için isim cinsinden (isim, sıfat, sayı…) bir sözcük; doktor, yorgun
2. Haberin (varsa) hazırdaki zamanda ne durumda olduğunu bildiren tarz eki; -r, -yor, -miş
3. Haberin (varsa) durum tarzı veya zaman ekini bağlamak için bir yardımcı fiil; bulun-, ol-, görün-, yer al-, i-, …
4. Haberin zamanı; -dı/ -ecek/ -ecekti
5. Haberin şahsı -m, sn, …, -z/-k, snz, lr
___________________________________________________________
İsim durum zaman
dakik/yalın tarz
çaresiz … … ... (i) di Dün çok hastaydım.
genel tarz
çaresiz bulunur (i) du Ne zaman çağırdıysa hep meşgul olurdum.
devam tarzı
çaresiz bulunuyor (i) du Bu vebaya karşı çaresiz bulunuyorduk.
bitmiş tarz
çaresiz bulunmuş (i) tu ...yorgun düşmüştüm/ … yalnız kalmıştım.
____________________________________________________________
hareket ................. zaman
dakik/ yalın tarz
temizle … … … … di Dün odamı kendim topladım.
genel tarz
temizler … … … (i) di Her sabah odamı kendim toplardım.
devam tarzı
temizliyor … … … (i) du O an odamı topluyordum.
bitmiş tarz
temizlemiş … … … (i) ti Onunla dün konuşmuştuk.
___________________________________________________________
Birleşik tarzlar,
hareket durum zaman
-r/-yor/-miş bulunur (i) du
Babam işten geldiğinde genellikle yatmış olurduk.
-r/-yor/-miş bulunuyor (i) du
Fırtına gelmeden önce şehri tahliye etmiş bulunuyorduk.
-r/-yor/-mış bulunmuş (i) tu
Artık dönemezdim çünkü yola girmiş bulunmuştum .
Not; bulun- yardımcı fiili yerine ol- yardımcı fiili yer alırsa genellikle hareketin veya durumun sonradan oluştuğu vurgulanır.
Bütün bu yaklaşımlardan sonra;
Basit düzeyde Türkçe bir ifade oluşturmak istenirse, fiil kökü +…
hareketin tarzı, bu –r, -yor, -miş, makta eklerinden biri veya dakik tarz için hiç eksizdir.
hareketin zamanı; bu ise -dı, …., -ecek, ecekti ekleri ya da şimdiki zaman için eksizdir.
hareketin kipi; bunlar ise -e/-a, -meli/-malı, -ebilir/-abilir, -se/-sa … eklerinden biridir.
şahıs eki; -m, sn , …, -z, -snz, -lr
(Türkçe – İngilizce)
Haber kipi Çekim Tablosu
