Etiket arşivi: Türkçede bir haber cümlesi nasıl oluşturulur?

Şart kipi ( conditional mood )

    Şart (conditional) nedir?

    Bir eylemin gerçekleşmesinin bir başka eylemin gerçekleşmesine bağlı olduğu durum. Bu yüzden de içerisinde iki eylemin/yargının var olduğu bir bileşik cümle oluşturulması gerekir. Bu cümlelerden biri esas anlamı yüklenmiş yargıyı, diğeri ise bu yargının oluşması şartını taşır. Biz öncelikle Türkçe için haber kipi çekim şeklini hatırlayalım.

  Geçmiş zamandaki çekimler;

   Yalın tarz;                 çalıştı

   Genel tarz;          çalışır idi

   Devam eden; çalışıyor idi

   Bitmiş tarz;     çalışmış idi

  Şimdi ise  yalın veya bir tarzda çekimlenmiş bu yapılara -se/-sa ekini ekleyelim.

   Yalın tarz;                 çalıştı-y-sa

  Genel tarz;          çalışır idi-y-se

  Devam eden; çalışıyor idi-y-se

  Bitmiş tarz;     çalışmış idi-y-se

  ... ekledik. Bundan sonra ana cümle oluşturulur. Bu cümleler ise ya şimdiki zamanlar ya da gelecek zamanlarda olmalıdır.

  Örnek;

  Eğer hazırlandıysan, kazanırsın/ kazanacaksın/ kazanabilirsin/ kazanmalısın....

  Şartı cümle şimdiki zamanlarda da olabilir. ( Çalışıyorsan gelme! ) gibi

 

  (şartlı cümle şimdiki zamanlarda)

  Ör: Çalışırsa kazanır–If he works, he wins. (simple present)

                                        he will win. (simple future)

  (şartlı cümle geçmiş zamanlarda

  Ör: Çalıştıysa kazanır–If he worked, he might wins. (simple present)

  Not: Tarzların birinci cümlelerindeki -se/-sa (if) ekli fiili taşıyan cümle geçmiş zamanda verilmiş ve ana cümle şimdiki zamanlarda kullanılmışsa olasılık ifade eder. Bu ifade şekli için Türkçede -tır/-dır ekinden, İngilizcede ise bu ekleri karşılayabilecek, olasılık ifade eden sözcüklerden yararlanılır.

   Ör:  Dün çok çalıştıysa şimdi uyuyor-dur.                                                          

İstek kipi ( the optative mood )

 

    Gideyim    

   Bırak gideyimİzin ver konuşayım. Öl de, öleyim. Bari oturayım.

    Gidesin/gide-siniz 

  Söylediklerimi unutmayasın. İstedim ki bilesin. Sakın ona inanmayasın.

    Gide/gide-ler           

  O bunu böyle bile, beni böyle tanıya. Sakın unutmaya.

   Gidelim                 

  Aynı şeyleri konuşmayalım. Hadi gidelim. Gel her şeyi unutalım.

     Türkçede istek bildiren sözcüklerin yer aldığı cümlelerdeki fiil, istek kipiyle değil emir kipiyle verilir. Çünkü sadece bu sözcükler cümlenin istek ifadeli bir cümle olduğunu bildirmeye yeter. Böyle olunca da ayrıca istek kipiyle çekimlenmiş bir fiile gerek kalmaz.

  Yani,   ‘İzin veriyorum gidesin.’    denmez,  ‘İzin veriyorum hadi git.’ denir. 

  Yine,   ‘İzin veriyorum gide.’        denmez,  ‘İzin veriyorum gitsin.’ denir.   

  Fakat,  ‘İzin ver  gideyim.’             denir,      İzin ver  git denmez.

  Bu durumda ortaya iki türlü istek çekimi çıkar. Bu çekimler;

 1.  İstek bildiren sözcüklerle desteklenmemiş çekim.

    (Gideyim/ gidesin/ gide/ gidelim/ gidesiniz/ gideler)

 2. İstek bildiren sözcüklerle desteklenmiş çekim.

   (Gideyim /git/ gitsin/ gidelim/ gidin/ gitsinler)

    İstek kipinde şöyle bir durum da vardır:

   (istiyorum ki veya bari…) gideyim/ gidesin/  gide/ gidelim / gidesiniz/ gideler çekimi, konuşan şahsın  isteğine göre çekimlenmiş isteklerdir. Bundan başka bir de muhataptan istenen çekim şekli vardır.

   (izin verbırak…)

gideyim_ Let me go.

 … … … / ... ... ...

 gide _ Let him go. (bırak gitsin)

 gidelim_ Let us go. (let’s go)

 … … …/ ... ... ...

gideler (bırak gitsinler) _ Let them go.

Haber kipi (the indicative mood) / Türkçede bir haber cümlesi nasıl oluşturulur?

      Türkçede bir haber cümlesi nasıl oluşturulur?

     İsim cümlesi:

1. Yüklem için isim cinsinden (isim, sıfat, sayı…) bir sözcük; doktor, yorgun

2. Haberin (varsa) hazırdaki zamanda ne durumda olduğunu bildiren tarz eki; -r, -yor, -miş

3. Haberin (varsa) durum tarzı veya zaman ekini bağlamak için bir yardımcı fiil; bulun-, ol-, görün-, yer al-, i-, …

4. Haberin zamanı; -/ -ecek/ -ecekti    

5. Haberin şahsı  -m, sn, …, -z/-k, snz, lr

___________________________________________________________

İsim   durum    zaman

dakik/yalın   tarz  

çaresiz  … … ...   (i) di     Dün çok hastaym.

genel   tarz        

çaresiz  bulunur   (i) du    Ne zaman çağırdıysa hep meşgul olurdum.

devam tarzı       

çaresiz  bulunuyor (i) du    Bu vebaya karşı  çaresiz bulunuyorduk.

bitmiş  tarz       

çaresiz  bulunmuş  (i) tu    ...yorgun düşmüşm/ … yalnız kalmışm.

____________________________________________________________

hareket  ................. zaman

dakik/ yalın   tarz   

temizle    … … …    … di    Dün odamı kendim toplam.

genel   tarz       

temizler      … … …  (i di    Her sabah odamı kendim toplarm.

devam tarzı       

temizliyor … … …     (i) du    O an odamı topluyordum.                  

bitmiş  tarz        

temizlemiş … … …     (i ti    Onunla dün konuşmuştuk.

___________________________________________________________

Birleşik tarzlar,

hareket          durum     zaman

-r/-yor/-miş  bulunur     (i) du    

Babam işten geldiğinde genellikle yatmış olurduk.

-r/-yor/-miş  bulunuyor  (i) du    

Fırtına gelmeden önce şehri tahliye etmiş bulunuyorduk.

 -r/-yor/-mış  bulunmuş  (i) tu   

Artık dönemezdim çünkü yola girmiş bulunmuştum .

 

  Not; bulun- yardımcı fiili yerine ol- yardımcı fiili yer alırsa genellikle hareketin veya durumun sonradan oluştuğu vurgulanır.  

 

Bütün bu yaklaşımlardan sonra;

Basit düzeyde Türkçe bir ifade oluşturmak istenirse, fiil kökü +…

hareketin tarzı, bu r, -yor, -miş, makta eklerinden biri veya dakik tarz için hiç eksizdir.

hareketin zamanı; bu ise -, …., -ecek, ecekti ekleri ya da şimdiki zaman için  eksizdir.

hareketin kipi; bunlar ise -e/-a, -meli/-malı, -ebilir/-abilir, -se/-sa … eklerinden biridir.

şahıs eki;   -m,    sn , …,   -z,   -snz,   -lr

(Türkçe – İngilizce)

Haber kipi Çekim Tablosu

xResim1