Etiket arşivi: adjectival verb

Sıfat fiil (verbal adjective)

Sıfat fiil (verbal adjective) nedir?

Fiilimsiler/ eylemsiler, Fiilimsi nedir? Sıfat fiil/ ortaç nedir?

Tanım; 

     Kısaca  karşıdaki varlığın, yapmış olduğu hareketle nitelendirilmesidir.

     Şöyle ifade edilebilir: Esasen sıfatlar cümlelerde isimlerden önce gelerek birlikte bir tamamlık oluştururlar, yani isimleri niteleyerek ifadeye ayırıcı bir özellik katarlar.  

     Karşımızda birden çok kişi var ve bu kişilerden birinden bahsedeceksek bu birini diğerlerinden ayırmak için kişinin belirgin bir özelliğini söyleriz. Kişi uzunsa ‘uzun adam’ ,  şişmansa ‘şişman adam’ deriz.

     Yani varlıklar, nitelik (diğer şeylerden ayrılan özellik)’leriyle ayırt edilebileceği gibi, hareketleriyle de ayırt edilebilir. Adam konuşuyor halde olan biriyse ‘konuşan adam’ deriz. Böylelikle bir hareketi veya fiili sıfat gibi kullanmış oluruz.

    Türkçede sıfat fiil için –en/ -an eki, İngilizcede; devam tarzı için –ing takısı, bitmiş tarz için –ed (fiilin 3. perfect participle ) hali kullanılır. Demek ki sıfat fiiller de esasen hareket kökenli olduklarından bir tarza bağlı olabilirler.

Genel tarz;    

-er olan  _ Çalışır/-maz (durumda) olan saatleri bu kutuya koyarsın.

Dakik/ Yalın tarz;             

-en _ Sigara içmeyen (insan) sağlıklı olur.

Devam eden;

-yor olan _ İstanbul'a  gidiyor olan (giden) değerli  yolcular

Bitmiş tarz; 

-miş olan _ Aranızda İstanbul’a  gitmiş olan (giden) var mı?

-ık olan _ Arası buzuk olan insanları  barıştırır,  düşkünlere yardım ederdi.

-dık olan _ Tanıdık (olan) bir yüz arıyordum.

     Not: Fiilimsilerin, zaman  ve şahıs unsuru taşımayan fakat tarz unsurlarıyla bulunabilen ve bu şekliyle cümlelerde birer isim, sıfat ve zarf göreviyle kullanılan fiiller olduklarını söylemiştik

-acak olan_ Çıkacak (olan) kan damarda durmaz. 

   Örneğimizden de görüldüğü gibi gelecek zaman eki ‘–ecek’ zaman bildiren bir ek olmasına rağmen fiilimsi (sıfat fiil) olarak kullanılmıştır.

   Bu durum şöyle açıklanır: Aslında Türkçede gelecek zaman, hem dilsel ve hem de fiziksel olarak hazır zamanda gerçekleşir.

     Bu kısacık geçişten sonra görüldüğü gibi, yukarıda örnekleriyle verdiğimiz sıfat fiiller, tarz eklerinden oluşan eklerdir.

     Yine, fiillere ilişik bu unsurlar ‘-ol’ yardımcı filine ekli ‘-en/-an’ eki olmadan da ifadeyi tamamlayabilir.  ‘Yanmış ev, tanıdık adam, çözük ip’ örneklerinde olduğu gibi.

İngilizcede sıfat fiil;

  İngilizcede sıfat fiil ‘participle olarak adlandırılır ve iki alt başlığa ayrılır.

progressive participle_ devam tarzı sıfat fiili (–ing  eklenir; sleeping child_ uyuyan çocuk)

perfect participle_ bitmiş tarz sıfat fiili (–ed3  eklenir_ having slept _uyumuş)

   Bu arada şundan bahsetmek gerekir: Şimdiye kadar fiillerin çekimlerini işlerken çekimlerin şahsını, zamanını, tarzını ve kiplerini gördük. Türkçe tarafından hatırlayalım; 

     Türkçede –, -ecek ve –ecekti eklerini zaman ekleri; -er, -yor, -mış, -makta eklerini tarz ekleri olarak bildik. Tarz eklerinden –mış ekini geçmiş zaman eki olarak değil bitmişlik eki olarak gördük.

   Yani, Çalışmış olmak, çalışmış olma, çalışmış olan, çalışmış olabilir, çalışmış olmalı, çalışmış olsa, çalışmış ol, çalışmış olasın… çekimlerinin her birinde –mış eki bitmişlik bildirirdi.

    Öyleyse bundan sonra; çalışır olan, çalışan, çalışıyor olan, çalışmış olan, çalışmakta olan … gibi sıfat fiilin tarzına göre çekimlenmesinde de –mış ekli fiilin bitmişlik bildirmesi gerekir.

    Dolaysıyla İngilizcede bunun karşılığı past participle (geçmiş zaman fiili sıfatı) değil, perfect participle (bitmiş tarz fiili sıfatı) olmalıdır.

    Bu hatırlatmadan sonra tekrar konumuza dönelim.

     İngilizcede sıfat fiillerle verilecek olan mana Türkçedeki gibi bir tamlama şeklinde verilmez. Daha çok ayrı bir cümle şeklinde verilerek ifade edilir.

Devam tarzı:   çalışıyor olan

The man   who     is     working ..._ çalışıyor olan adam

 adam    kim ki  o’dur  çalışan

Bitmiş   tarz:   çalışmış olan

The man    who     has    worked..._  çalışmış olan adam

   adam     kim ki  o’dur  çalışmış