Özne yüklem uyuşması

(‘…dır.’  ve ‘…dırlar.’ ek birleşmeleri)  nedir?

  ‘…idi.’      ‘… idiler.’             

________________________________________

    Yükleminde isim grubundaki sözcük türlerinden biri bulunan cümlede yüklem tabanı bir  isim olur,  ve

bu isim  … … …  ….  -den oluşuyorsa ;

             Özel isim

             Genel isim

Sayılabilen; kalem, defter, öğrenci, ayakkabı, elma, araba, melek, vampir…

Sayılamayan; su, hava, toprak, kum, süt, yağ

Doğa olayları; gök gürültüsü, gölge, yağmur, kar, rüzgar, ses, ışık …gibi isimlerdir.

             Kollektif  isim

Doğal kollektif; aile, akraba, takım, kalabalık, orman, ordu, …

Yapay kollektif; düzine, demet, buket, deste, banknot, seri, …gibi isimlerdir.

   Our team is strong._ Bizim takımımız güçlüdür.

    Our team are running very fast._ Bizim takımımız(-dakiler) hızlı koşandırlar.

               Topluluk isimleri 

        (topluca adlandırılan isimler)

İşlev ortaklığı; yiyecek, giyecek, mobilya, beyaz eşya, çöp, süprüntü, bulaşık, çamaşır… gibi isimlerdir

Şekil benzerliği; trabzan, parmaklık, çit, basamak, zincir,  gibi isimlerdir.

         ...ve Soyut isimler v.s.

                                                                                                      

   Buraya kadarki  tanımlı örnekler, İsmin tanım ve türleri konusundan alıntı oldu.  İngilizce ile yol alalım.

    İngilizcede özne-yüklem uyuşması önemlidir. Yani Türkçede,

   ‘Onlar öğrenci-dir-ler.’   Yerine, 

    ‘Onlar öğrenci-dir.’   Veya,

     ‘Ali ve Ahmet buraya geliyor-lar.’   Yerine, 

     ‘Ali ve Ahmet buraya geliyor.’   Denebilir. Onlar çoğul şahıs zamiri cümlelerin öznelerinin çoğul olduğunu bildirmeye yeter. Fakat İngilizcede bunun için.

     ‘They are students.’ veya

     ‘Ali and Ahmet are students.’  Denmelidir. Bu durumlarda ‘to be’ fiilinin şimdiki zamanda çoğul şahıslar için kullanılan ‘are’ şeklinden yararlanılmış olunur. Örneklerde ise;

_Şahıs zamirinin çokluk bildiren şeklinden; ‘They’ 

_Yardımcı fiilin ( to be ) çokluk bildiren şeklinden;  ‘are’

_Yüklemdeki ismin (students)  çokluk eki almasından yararlanıldı.

  Yani İngilizcede bu her üç unsur da çokluk bildiren unsur oldu. İşte özne-yüklem uyuşması demekle, özne tekilse  yardımcı fiilde tekil, çoğulsa yardımcı fiilde çoğul olması durumudur.

      Fakat, bu durum çokta genel geçer bir durum değildir. Mesela, ‘to have’ yardımcı fiilinin hareket veya durum bildiren ifadelerin kullanıldığı şimdiki zamanında tekillik ve çoğulluk uyumu sadece üçüncü tekil şahıslarda ‘he/ she/ it_O’  zamirlerinde aranır.

   Yani, cümlenin öznesi bu zamirlerden biriyle oluşmuşsa ‘to have’ yardımcı fiili ‘has’ olacak şekilde değişir. Yoksa ‘I_ben’ zamiri tekil şahıs zamiri olmasına rağmen yine de ‘have’ şekliyle ifadelerde yer alır..

     Öyleyse İngilizcede özne-yüklem uyuşması belli başlı yardımcı fiillerde yerine göre aranmaktadır denebilir. Yani, devam tarzındaki durum veya hareketlerde, yardımcı fiiller.

 Şimdiki zamanlarda;

     I + am

     He/ she/ it + is         

     We/ you/ they + are 

 Geçmiş zamanlarda;

     I/ he/ she/ it + was

     We/ you/ they + were olur.

       Örnekler:

I am a doctor._ Ben bir doktor(dur)um               

I am going to work._ Ben işe gidiyorum.                           

They are students._ Onlar öğrencidir-ler            

They are playing in the garden._ Onlar bahede oynuyor-lar.     

He is ill._ O hastadır.                                          

He is sleeping._ O uyuyor

 

Şimdi ise konunun başına dönelim.

 İsimler;

  Sayılabilen (somut) isimler; 

At (maddi isim), melek (manevi isim)  … gibi. Tekil olduklarında yardımcı fiillerini tekil olarak ( am/ is, was ) ...

   The horse was running very fast.

_ At çok hızlı koşuyordu.

   ...çoğul olduklarında yardımcı fiilini çoğul olarak (are, were) olarak talep ederler.

   The horses were running very fast

._ Atlar çok hızlı koşuyor(lar)dı. Gibi.

      Sayılamayan (somut) isimler;  su, hava, toprak, kum… gibi isimler  çoğul halde kullanılmazlar. Bu yüzden yardımcı fiillerini tekil olarak talep ederler.

   The water was very cold.

   _ Su  çok soğuktu.

       Fakat, sayılamayan bu isimler ‘ iki  bardak su, üç paket margarin,  dört kova kum’ diye bir vasıtayla miktarlanmışsa ve bu miktar birden çok ise bu kez vasıta edilen eşyalar sayılabilir, çoğulları yapılır, böylelikle de yardımsı fiilleri  ifadede çoğul olarak yer alırlar.

    There were two galasses of water on the table.

   _ Masanın üstünde iki bardak su vardı.

 Kollektif isimler,

   Doğal kollektif;  Aile, akraba, orman… gibi isimler ve,

   Yapay kollektif;  Düzine, demet…gibi isimlerdi. Kollektif  adların genel özelliklerinden bahsedildiğinde yardımcı fiili tekil, adın kapsadığı varlıkların her birini ayrı ayrı kastediyorsak yardımcı fiili oğul olarak kullanırız.

   Our team is strong.

_ Bizim takım güçlüdür.

    Our team are running very fast.

_ Bizim takım(dakiler) hızlı koşandırlar. Gibi

 

   Topluluk isimleri,

    İşlevsel yakınlığı olan; ‘mobilya, beyaz eşya, müzevher, bulaşık…’

    Şekil benzerliği olan; ‘basamak, çit, korkuluk…’ gibi isimlerdi.

   Topluluk isimlerinin işlev yakınlığı bulunanlarında, isim birçok varlığı topluca adlandırmasına rağmen yardımcı fiil tekil olarak kullanılır.

    My furniture is new.

_ Benim mobilyam yenidir.

Şekil benzerliği olan topluluk isimleri  ise istenirse sayılabilirler. Sayıldığında ise  sayı birden çok bir sayı ise yardımcı fiiller çoğul olarak kullanılır.

  There are two stairs…

_ Çıkmak için iki basamak var. 

Fakat bu aynı isimler bir çoğulluk bildirmeden (yani çoğul eki almadan) yalın halleriyle kullanılıyorsa yine de yardımcı fiillerini çoğul olarak talep ederler.

     The fence were very dirty._ Çit(ler) çok kirliydiler.