Bir isim sayılabiliyorsa bu demektir ki, tekil ve çoğul şekilleri yapılabilir yani çoğul ekinini (-(e)s_-ler/-lar) alabilirler.
Yine, bağlayıcı fiilleri de (be= am/ is/ are_ -dır/ -dırlar); isim tekil ise tekil şekliyle (am/ is_-dır), isim çoklu isim ise çoğul şekilleriyle (are_-dırlar) kullanılır,
Vasıtasız somut isim (countable_sayılabilirler)
Tabiatta madde olarak var olan ya da var olduğu düşünülen varlıkların boyutları aşağı yukarı tasavvur edilebilen, ayrı ayrı var olup sayılabilenleridir.
ör an apple_apples, a man__men v.s
Tekil isimlerle kullanılan önlükler
a(an)
one
this, that…
same, such
...
every
...
each
either,neither
other
another
…
Çoğul isimlerle kullanılan önlükler
some (bir kaç)
two, three
these,those,
same, such
all
...
both
....
...
...
...
many
a suit of… . clothes/ armour...
an item of… information/ news/ clothing...
Not: country (yer, mahal) anlamında sayılamayan, (ülke, devlet) anlamında sayılabilen isimdir.
hair (saç) anlamında sayılamayan, (saç teli) anlamında sayılabilen isimdir.
glass (cam) anlamında sayılamayan, (bardak) anlamında sayılabilen isimdir.
iron (demir) anlamında sayılamayan, (ütü) anlamında sayılabilen isimdir.
light (ışık) anlamında sayılamayan, (lamba) anlamında sayılabilen isimdir.
paper (kağıt) anlamında sayılamayan, (yaprak) anlamında sayılabilen isimdir.
people (ahali, teba) anlamında sayılamayan, (halk, millet) anlamında sayılabilen isimdir.
dress (giysi-kadın giysisi) anlamında sayılamayan, (elbise) anlamında sayılabilen isimdir.
travel (seyahat) sayılamaz, journey (yolculuk) sayılabilir.
fruit (meyve) genel anlamda sayılamayan, vegetables (sebze) sayılabilen isimdir.
spor, müzik v.s isimler aktivite anlamında kullanılırsa çoğul eki alabilir sports (spor aktiviteleri)
Vasıtalı somut isim (noncountable_sayılamazlar)
Tabiatta madde olarak var olan ya da var olduğu düşünülen varlıkların her hangi bir vasıta olmadan derlenip toparlanamayan, sınıflara ayrılamayan, boyutları bir başka boyutlandırıcı, ölçülendirici (kg, metre)v.s vasıta olmadan tasavvur edilemeyen ve de sayılamayanlarıdır.
ör: a glass of water (su) bir bardak su,
a bowl of soup (çorba) bir tas çorba.
Görüldüğü gibi burada ‘bardak’ ve ‘tas’ vasıta olarak kullanılmıştır. Bu tip isimler tabiatta katı, sıvı, gaz ve tanecikler halinde bulunurlar. Bu türdeki isimlerin vasıtaları sayılabilir çoğulları yapılabilir.
ör : three glasses of water (üç bardak su), the glasses of water (su bardakları) gibi...
Anlamlı ya da anlamsız iki veya daha çok kelimenin bir araya gelmesiyle oluşturulan isimlere bileşik isimler denir
Ör: brother- in- low (kayın birader) v.s
not: farklı anlamlara sahip isimler, bileşik bir isim oluştururken anlam değişikliğine uğrayabilir. Preposition’larla oluşturulan bileşik isimler tire (-) işaretiyle birbirinden ayrılırlar.
İsimlere, sıfatlara, fiillere v.s isim yapma eklerinin eklenmesiyle oluşturulan isimlere türemiş isim denir. İngilizcede isim yapma ekleri -er, -or , -ship ,-dom, -ing, ence, -ism, -ment, -ness... gibi eklerdir.
Ör: to teach (öğretmek) fiilinden __teacher (öğretmen ) ismi,
Anlamlı ya da anlamsız herhangi bir kelimeyle birleştirilmeden herhangi bir sıfat, fiil veya başka bir isimden türetilmeden varlıklara, kavramlara, anlayışlara v.s ad olmuş kök halindeki isme basit isim denir. kök: Bir kelimenin ekleriyle anlam ilişkisi bulunan en küçük yapı birimidir.
Tabiatta madde olarak var olan ya da var olduğu düşünülen şeylere varlık denir.
Maddi-somut varlık nedir?
Tabiatta madde olarak var olup belirli bir kütleye sahip, dokunulabilir, görülebilir, tadılabilir …v.s şeylere denir.
İnsan, toprak, hava, su, gaz, kum, ışık...
Manevi-somut varlık nedir?
Tabiatta madde olarak var olmayan fakat bir çok insanın sözü edildiğinde zihinlerinde tasarlayabildikleri, maddi varlıklarla veya bir kısım sıfatlarla betimleyebildikleri şeyler… vampir (insan gibi), melek (kanatlı atla betimlenir), nur (ışıkla)
Maddi/ somut varlığa
ör: The doctorsare working in the daytime.
Manevi/ soyut varlığa
ör: The vampiresare working at night.
Not: Dil bilgisinde manevi varlıklar maddi varlıklar gibi işlem görürler. Yani eğer manevi bir varlık, mesela vampir, insana benzer bir varlık gibi düşünülmüşse tıpkı insanlarda olduğu gibi dil bilgisinde işlem görürler. Çoğul şekilleri yapılabilir, cinsiyete ayrılabilir, sayılabilir.
Eğer 'nur' gibi, ki nur ışıkla betimlenir, doğal fenomen adıyla adlandırılan bir isimse yine ışık isminde olduğu gibi sayılamayan isim gibi işlem görürler.
Nesnel (concrete) isim nedir?
Maddi-somut ve manevi-somut varlıklar nesnel isimdir.
Öznel/ soyut (abstract) isim nedir?
Güzellik, ahlak, mutluluk, iyilik, insanlık, dürüstlük gibi tanım ve anlayışı kişiden kişiye değişkenlik
Tabiatta madde olarak var olan ya da var olduğu düşünülen varlıklardan;
-Herhangi bir vasıta olmadan derlenip toplanabilen, boyutları herkesin zihninde aşağı yukarı tasarlanabilen ve ayrı ayrı düşünülüp sayılabilen somutolanlarının aldıkları adlara; horse_at, angel_melek gibi.
-Tabiatta katı, sıvı, gaz ve tanecikler halinde bulunup, herhangi bir vasıta olmadan derlenip toplanamayan, boyutları herhangi bir ölçülendirici ve miktar bildiren bir sözcük veya bir vasıta olmadan tasavvur edilemeyen, ayrı ayrı düşünülüp sayılamayan somutolanlarının aldıkları adlara; soil_toprak (katı) water_su (sıvı), air_hava (gaz), sand_kum (taneli) gibi.,
Yine; Tabiatta bir şekilde var olup vasıtalarla dahi derlenip toplanamayan, ayrı ayrı düşünülüp sayılamayan tabiat hadiseleri, doğal fenomen (natural phenomenon) adıyla adlandırılan olaylara verilen adlara; rain (yağmur), thunder (gök gürültüsü), darkness (karanlık) gibi.
Bu varlıkların;
Aynı amaçla, ortak bir bağla bir arada bulunmalarına (doğal kolektif: forest_orman, family_aile) ya da aynı amaç ve ortak bir bağ oluşturmak için bir araya getirilme şekillerine (yapay kolektif:team_takım, dozen_düzine, bunch_demet) verilen kollektifadlara,
Yine varlıkların: Aralarında herhangi bir ortak amaç veya ortak bir bağ bulunmayıp sadece işlev benzerliği: furniture (mobilya), Jewellery (mücevher) veya şekil benzerliği ( stairs_basamak, fence_çit) olanlarının almış olduklarıtopluluk adlarına,
Varlıkların; faaliyetlerinin sonucu ortaya çıkmış gerçek/ mutlak isime (verbal noun-Fiilden isim) play (oyun), writing (yazı)...
Yine; insan oğlunun hayatı anlamlandırmak ve hayatında kolaylık sağlamak için varlıkların nitelik ve niceliklerini belirten sıfatların veya varlıkların isimlerinden v.s oluşturduğu ( öznel/ soyut-abstract ) anlayış ve kavramlara; beautiful (güzel) _beauty(güzellik), human_humanity (insanlık),
Ve varlıkların aynı türden olanlarını birbirinden ayırmak için her birine verilen özel adlara ( Ali, Tom, Turkey) isim denir.
....kısaca öznenin, fiillerin anlamına dokunmadan fiillerdeki hareket taşınmasını bildirirken yapmış olduğu dil bilgisel, gramer işlemlerine fiillerde hareket taşınmaları (fiil çatısı) denir.
Türkçe için şöyle başlayalım.
Tabiatta madde olarak var olan ya da var olduğu düşünülen varlıklar olduğu gibi, varlıklara bağlı hareketlerde vardır. Bu hareketlerin ise bir kısmı varlığın üzerinde kendiliğinden meydana gelirken ‘yağmur yağdı, rüzgar esti’ gibi, bir kısmını da bir yapıcı meydana getirir.
‘Ali mektubu yazdı’
Örnekteki yapıcı (Ali) hareketi bir nesne üzerinde meydana getirmiştir. Bazı fiillerde ise yapıcı, bir nesne olmaksızın hareketi gerçekleştirebilir.
‘Ali oturdu’ Yine bazı durumlarda nesne vardır fakat yapıcı bu nesne üzerinde bir etkiye sahip değildir.
‘Ali köpekten korktu’
Aksine nesneden gelen bir etki veya nesneye karşı bir etkilenme vardır.
Şimdiye kadar gösterilen fiiller ( yağdı, oturdu, yazdı, dokundu, korktu ) fiilleri yalın halleriyle bir harekete ad fiillerdir. Ve fiillerin yer aldığı cümlede bir özne vardır. Yani hareket ister fiziksel olarak yapıcısı olan bir hareket olsun, isterse hareket kendiliğinden varlıkta ortaya çıkmış olsun cümlenin kurucu unsuru, harekete konu unsur olduğu için söz edilen varlık cümlelerin öznesidir. Şöyle;
‘Ali mektubu yazdı’
Örnekteki ‘Ali’, ‘yazmak’ fiiliyle kastedilen hareketi fiziksel olarak gerçekleştirmiştir elbette, fakat Türkçe açısından bu önemli değildir. Diğer bir örnek:
‘Ali mektubu yazdırdı’
Bu cümlede Ali yazmayı -d-ır veya –t-ür yapar. Yazmak fiiliyle kastedilen hareketi ise fiziksel olarak belirtilmeyen bir başkası yapar. Bu bir başkası belirtiliyorsa ifadeye ayrıca bir –tilave edilir. ( Ali mektubu Veli’ye yazdırttı) Gibi. Bu iki, -d-ır’lı ve –d-ir-t’lı örneklerde özne olan Ali olaya birinci dereceden sebep olur.
‘Ali mektubu yazdır(e)ttirdi’ (yazdırttırdı)’da ise hareketin dilsel yapıcısı ( -d-ır’mayı yapan) dahi belirtilmemiştir. Bu biri verilecekse ‘yazdır(e)ttirtti’ (yazdırttırttı) denmelidir.
Bütün bu durumlarda cümlenin üzerine kurulduğu öge ( özne ) ‘Ali’, fiille kastedilen hareketin fiziksel yapıcısı bir başkasıdır.
Buraya kadar durum böyleyken işin birde diğer tarafı, nesne tarafı vardır. Yani işin bu tarafında böyle şeyler olurken diğer tarafta nesnede kendi tarafında dil bakımından aktif olarak hareket halinde bir cümle oluşturmaktadır.
Şöyle, ‘Ali’ karşı taraftan bir hareket (yazdı hareketini) yaparken bu tarafta ise nesne aynı harekete başka bir hareketi ( il’meyi ) katarak (mektup yaz-ildi) karşılık verir görünür. Görünür derken aslında böyle bir karşılık verme durumu yoktur. Yani iş,
‘Ali mektubu yazdı’ da ‘mektup yaz-ildi’ sonuç mantığı üzerinden yürümez.
‘ Ali camı kırdı.’ Cümlesi başka
‘ Cam kırıldı’ Cümlesi başka bir cümledir. Fakat şöle olabilir.
‘Ali cama vurunca cam kırıldı’
‘ Ali camı kırdı.’ ‘Cam kırıldı’ Böyle değil. Çünkü bu cümleler bir birinden bağımsız birer özneye sahip cümlelerdir. Fakat biz genede karşılaştırma yaparak devam edelim, tabii bu karşılaştırma dil bilgisel karşılaştırmadır unutmayalım. Çünkü şu anda etken, ettirgen… ve edilgen yapılı fiilleri işliyoruz.
Devam edelim,
‘Ali mektubu yazdı’ cümlesinde ‘Ali’ mektubu yazarken. Bu tarafta nesne (mektup) –il ekiyle (Ali’den bağımsız olarak ) hareketi kendine iliştirir. Yani, ‘mektup yaz-iler’ Yine,
Kısaca, dil açısından bakıldığında bütün bu durumlarda nesne ( yani mektup) canlıymış gibi düşünülür ve –il ile kastedilen hareketin yapıcısı olur. Harekete konu unsur olduğundan da kendi cümlesinin kurucu elemanı öznesi olur.
Bütün bunlara göre ifadelerdeki fiiller üzerindeki hareket oynamalarında, fiillerle kastedilen hareketlerin anlamlarında herhangi bir değişme olmamıştır. Böylece,
Fiillerde hareket taşınmaları nedir? ( fiillerde çatı nedir? )
Fiiller yalın halleriyle bulunduğunda, karşılamış oldukları hareketlerin ya öznede kaldığını (geçişsiz fiil)( öldü ) ya da özneden nesneye geçmiş halde olduğunu (geçişli fiil) (yazdı bildirirler.
Özne, kendinde kalmış bir hareketi kendinden çıkarıp karşısındaki nesneye taşıdığında
(oldurgan)(öldürdü) veya
yalın haliyle zaten nesneye taşımış olduğu bir hareketi bu kez bir başkasına taşıtmak istediğinde
(ettirgenlik)(yazdırdı);
yalın haliyle hep nesneye taşıdığı hareketi taşımak
(dönüşlülük)(yıkadı-yıkandı) istediğinde,
yine, gelen etkiler karşısında kendisinde bir tepkinin olduğunu ve hareketi artık taşımış olduğunu
…kısaca öznenin, fiillerin anlamına dokunmadan fiillerdeki hareket taşınmasını bildirirken yapmış olduğu dil bilgisel, gramer işlemlerine fiillerde hareket taşınmaları denir. Not: Hareket taşınmasının henüz gerçekleşmediği yalın haldeki geçişli ve geçişsiz fiiller çatılı fiil değildirler.
Edilgen (passive) fiil:Öznenin başkasınca yapılmış müdahaleler karşında tepkisini veya geçirdiği dönüşümü: Ali dövüldü.
Olgan (inchoative) fiil: Öznenin doğal vs. etkiler karşısındaki tepkisini veya geçirdiği dönüşümü: (Kapı) açıldı.
Dönüşlü (reflective) fiil: Öznenin etkin olarak yapmış olduğu bir hareketi bu kez kendine döndürdüğünü: Kuruladı-Kurulandı.
İşteş (reciprocal) fiil: Hareketin özneler tarafından paylaşıldığı durumu: Ali’yle Veli dövüştü. Bildiren fiillerdir. Hareketlerine göre;
-t/-r/-tür’ilmiş fiil: Öznenin kendisinde ortaya çıkmış/ üremiş geçişsiz bir hareketi bu kez kendisinin (bir nesneyle) ortaya çıkarması, ortaya koyması, et-mesi (oldurganlık)’tır: Doğdu–doğ-urdu, Doydu–doy-urdu, Öldü–öl-dürdü, Uyudu–uyu-ttu. Yine, öznenin geçişli fiillerle aynı ekleşmeleri kullanarak hareketi yaptırmasıdır. (ettirgen): Yazdırdı.
-ürt/ -türt’ilmiş fiil: Öznenin bir hareketi oldurgan veya ettirgen yapma işini bir başkasına itmesidir. öl-dürttü. Yazdırttı.
Ettir'ilmiş fiil: Öznenin bir hareketi ür-ettirmesini/tür-ettirmesini/ettirmesi ( dolaylı ettirgen): Ali fareyi öldür(e)ttürdü.
Ettirt-ilmiş derken: Öznenin bir hareketi ürettirmeyi/türettirmeyi/ettirmeyi et-ip/itip bırakması( dolaylı ettirgen): Öldür(e)ttürttü.
Geçişli (transitive) derken: Öznenin müdahalesiyle nesnesinde oluşan reaksiyonu/tepkiyi belirten filleri: Ali camı kırdı.
Tabiyatta madde olarak var olan veya var olduğu düşünülen varlıkların; belirli bir...
... şahsa; I ( 'ben' birinci tekil şahıs) worked
... zamana; I worked (2) _ Çalıştım ( geçmiş z.)
... tarza; I had worked (3)_Çalışmıştım. (tamam olmuş bitmiş tarz )
bağlı olarak aktif halde bulunan durum veya hareketlerine... Bu varlıkların;
... kendilerinde; to get humanized
... niteliklerinde; Her face turned yellow. (yüzü saradı)
meydana gelen değişim ve dünüşümlerini bildirirken oluşturulan fiil+tarz+zaman+şahıs...birleşmelerine, çekimli fiil, yapılarda yer alan hareket adlarına fiil denir.
Şahıs; harekete muhatap olan her şey/ şahıs/ zamir/ konu/ durumdur. (özne–subject)
Zaman(time);
geçmiş ( -di ) (past; used to V, V-ed2 was/were V-ing, had V-ed3 )
şimdiki ( …)
(present; V & V-es, … am/is/are V-ing, have/ has V-ed3)
gelecek ( -ecek )
(future; will, will be V-ing, will have V-ed3)
geçmişteki gelecek ( -ecekti)
(future in past; would, would be V-ing, would have V-ed3)
(perfect continuous; have been V-ing) olan hareket mi yani biçimidir.
Çekim(tense); şahıs ve tarz unsurlarıyla birleşen fiilin bir zamana göre çekimlenmesidir. Ör: Gid-iyor-du-m, çekimli fiili, 1. Tekil Şahsın, geçmiş zamanda devam ettirdiği hareketin ifade edildiği çekim şeklidir.
