Şimdiye kadar aynı zamanda bu yalın hallerle  haber kipini de görmüş olduk.

    Kip nedir?

    Konuşan şahsın, bilip gördüğü veya öğrendiği; şahıs, zaman ve tarza bağlı herhangi bir hareketi, haber modunda verebilmesi ya da şahsın bu kez kendisinin bir emrini, isteğini, arzusunu tespitini vs. durumlarını ifade edebilmesi için fiillerin sokulduğu kalıplara kip denir.

Ör:  Otur! –Sit down!

        Oturun!   –Sit down!

   Türkçede bir fiil hiç eksiz;

        çalış!

       çalış-ır     ol!

       çalış-ıyor ol!

       çalış-mış ol!   kullanılmışsa emir kipidir.    

 

Örneğin:  

Döndüğümde yemeğini bitirmiş ol.      

Döndüğümde işinin başında çalışıyor ol.

 

Otursun!    –Tell him to sit down!       

Otursunlar!   – Tell them to sit down!

 

Fiilin emir şekli nedir?

       Emir (imperative): Konuşan kişinin, muhatabına bir hareketi; istek, rica, arzu olmaksızın dikta ederek yaptırmak istemesidir.                 

Ör: Otur! –Sit down!

      Kalk! –Stand up! gibi.

     Fiilin emir kipinde muhatap, konuşan kişinin karşısındaki kişi/hayvan ya da komut alabilecek eşyadır/eşyalardır. Yani, sen (you)  you veya siz (you)’dur. ‘Sen’ ve ‘siz’ ise ikinci tekil ve çoğul şahıs zamirleridir. Bu, şu demektir:

    Fiilin emir şekli yalnız ikinci şahıslara ait bir durumdur.

Ör: Otur! (sen)  veya Oturun! (siz).

   İşte emir şekli sadece ikinci şahıslara ait olduğu için başka bir şahıs çekim eki veya şahıs zamiri gerektirmez. Yalnız, örnekte de görüldüğü gibi, çoğul ikinci şahsı (siz), tekil birinci şahıstan (sen) ayırmak için -n eki ilave edilir. İngilizcede you her iki şahıs zamirini karşıladığı için böyle bir fark oluşmaz ve hatta hiç you da kullanılmaz. Go! (Git!) demek yeterlidir.

    Bu arada, Türkçede fiillerin emir şeklinin tarzlarına göre çekimi olduğunu da belirtmiş olalım

Döndüğümde yemeğini bitirmiş ol.      

Döndüğümde işinin başında çalışıyor ol.

    Üçüncü şahıs zamirlerine gelince, bu zamirler o (tekil) ve onlar (çoğul) şahıs zamirleridir. Bu zamirlerin emir şekilleri de ikinci şahıs zamirleri aracılığıyla elde edilir. Yani, Otursun! veya Otursunlar! derken yine karşımızdaki kişi (sen) veya kişiler (siz) aracılığıyla, emri yerine ulaştırmak istenir.

    Bu örneklerde şunu demek istiyoruz: Otursun! (Ona oturmasını söyle) veya Otursunlar! (Onlara oturmalarını söyle/söyleyin).  -lar eki ise üçüncü çoğul şahsı, -sun eki almış üçüncü tekil şahıs emir şeklinden ayırır. İngilizcede ise üçüncü şahıslara yönlendirilen emir, fiilin mastar haliyle ifade edilir

Tell him/them to sit down–Otursun! (Ona/onlara oturmasını/oturmalarını söyle)

   Emir, konuşan kişinin hâkim olduğu; üzerinde hüküm verme yetkisine sahip olduğu konularda kişinin bu yetkisini kullanması durumudur. Konuşan kişi ise ben’dir veya konuşan kişinin içerisinde bulunduğu grup biz’dir. Konuşan kişi hüküm verme yetkisine sahip olduğu bir durumda kendine emretmez. Bu durumda birinci şahısların emir şekli yoktur denilebilir.  (Şöyle) oturayım/oturalım, oturayım/oturalım (bari) türünde ifadeler bir istek, bir tercih belirtmek için ya da gelen emri yerine getirirken kullanılan ifadelerdir.

   Şöyle de denebilir; emirde konuşan kişi hareketi direyip emir şeklinde yaptırırken; istek kipinde konuşan kişi bu kez sadece harekete yönelmek veya muhatabını harekete yönlerdirmek ister. Bu da istemenin durumuna göre bazen öneri, bazen izin, bazen rica vs. şeklinde gerçekleşir.