Ek fiil nedir?

Kısaca, ek fiil [er-(i-) fiili_ermek fiili] __ olmak, bulunmak, yer almak... anlamında bir durum fiili,  yardımcı bir fiildir. Fiil çekimlerinde;

     ermiş> imiş>miş _ olmuş, yer almış, bulunmuş, ...

     erük_ oluk, yer alık, bulunuk, ....

     erür_ oluyor, yer alıyor, bulunuyor, ...

     erti> idi _ oldu, yer aldı, bulundu,  ... gibidir.

Ya da birleşik yapılı durum fiillerinde;

     ermiş erür _ yer almış bulunuyor/ oluyor

      erür  ermiş_ yer alıyor bulunmuş/ olmuş/ imiş

      ermiş erti _ yer almış  bulundu/ oldu/ idi

      erür erti _ yer alıyor  bulundu/ oldu/ idi

-dır eki nedir ? 

      erti erür _ yer aldı oluyor/ bulunuyor 

 

   Aslında haber kipi ekidir. Ve birleşik tarzla bildirme yapan bir ek birleşmesidir. Yine, ‘yer almış/ aldı  bulunur’  veya ‘yer almış/ aldı bulunuyor’ anlamında yerleşmiş haberler için kullanılır.

     -dır eki;

1. Yükleminde isim cinsinden bir sözcük habere konu olduğunda, ismin tabiatta veya zamanda ne şekilde yer aldığını, ve haberin durumunu bildirir. Yani,

Senin adın nedir?  Adın ne yer almış bulunuyor?

 ‘Benim adım Ali’dir.’  derken, ‘adım tabiatta Ali olarak yer almış oluyor veya bulunuyor’ denmek istenir. Ya da,

 ‘Bu bir kitaptır.’ derken, ‘bu şey kitap olarak yer almış bulunuyor’ denmek istenir.

2. Yüklemdeki habere konu sözcük bir tarza bağlı, tarz eki almış hareket adı ise  yine aynı şekilde ‘yer almış bulunuyor’ anlamı da bu bir tarza bağlı hareketin tabiatta veya zamanda  mevcut durumunu ve  durumun devam ettiğini veya durumunu koruduğunu bildirir.

 ‘Ali işini bitirmiş-tir.’  Derken, O tabiatta ve zamanda işini bitirmiş olarak yer almış bulunuyor.   Anlamı verilmek istenmiştir.

Bunlardan başka;

    -dır eki, yer almış bulun-ur  (yer almış bulunu-yor değil)  anlamında da kullanılabilir. Bu durum da ‘-dır’ ekindeki –r  ünsüzü devamlılık değil belirsizlik bildirir.  

Bir örnek;  

Benim hesabım nedir? Bu soruya cevap verecek kişi net hesabı verecekse  ya konuşmasındaki tonlamayı netleştirir veya kesinlik bildiren  bir sözcük kullanır.

 ‘Senin hesabın tam olarak şudur.’ ‘Şu kadar olarak  yer alıyor.’  Veya ‘…şu kadar ediyor’  Der.

Hesap için tahmini bir fiyat söyleyecekse bu kez konuşmada tonlamasını netleştirmez veya belirsizlik bildiren  bir sözcük kullanır. Ve şöyle der,

‘Senin hesabın tahminen şu kadardır.’ ‘Şu kadar  yer alır.’  Veya ‘…şu kadar eder’  Der.

-dır eki nedir ? 

… körtüm erür  (Bu vehinin küll’il-vucuh  körtüm irür  wech-i hasen)

… körtün erür

görmek 

… körtü  erür --------------------------…gördü  oluyor

  ermek    

… erti  erür  …artı arur -----------…bulundu/ yer aldı  oluyor

…idi  irür  …artı urur

…idür         …durur 

…dür

(belirsizlik)

Benim hesabım ne yer aldı olur? / ne yer alır?  / nedir? 

…aşağı yukarı 10 lira  yer aldı olur? /  10 lira-d-ır                   

(kesinlik)   

Benim hesabım ne yer aldı oluyor? / ne yer alıyor? / nedir?

…tam olarak 10  lira yer aldı oluyor? /  10  lira-d-ır.

 

 (belirsizlik)

Şu ana kadar İstanbul’a varmış bulundu olur/ varmış-t-ır.

(kesinlik)

Güneş doğmak üzere. Güneş doğuyor. Güneş doğmuş-t-ur / bulundu oluyor artık

 

Suçlu bulundu.

Yani şimdi suçlu mu bulundu oluyor? 

…suçlu mu-d-u-r?

 

 ‘İki saat-tir seni burada bekliyor’  ya da

‘Seni burada bekliyor  iki saat-tir.’ Yani; 

‘Seni burada bekliyor’  haberlik durumu

‘iki saat bulundu oluyor’

 -dır eki –r  eksiz de kullanılabilir.

Senin adın ne oldu/ ne yer aldı?/ ne di? / ne bulundu?

 

Bütün bunlardan sonra;

 Yardımcı  fiiller nedir?

Bazen bir isim, bazen bir sıfat/sayı…’dan cümleler;    

O çaresiz (er)i-di/ oldu/ kaldı/ bulundu vs.

Veya bir tarzla çekimlenmiş fiillerden,  birleşik tarzlı çekim;  

Çalışır (er)i-miş , Çalışır ol-muş

ya da sadace zaman  çekimi;  

Çalışır  (er)i-di./ bulundu / bulunacak/ olacak

    Yine, bu bir tarza bağlı fiillerden bir kip elde edebilmek;     

Ör: Çalışır ol-abilir/-malı/-sa(keşke)/-a …vs. için yardımına baş vurulan fiillere  yardımcı fiiller  denir.

Türkçede bu fiiller; (er)-i, ol, kal, bulun,  … gibi  fiillerdir.             

 

Haberlik eki nedir? 

   Yardımcı fiillerin kök olarak  kullanıldığı bir ifadede, yardımcı fiile eklenerek,  ifadedeki bilgiyle haber verilen durumun, hazır zamanda ya devam eden durum –ur(erür) (yer alıyor)

    ya da oluşmuş/ bitmiş durum  haberi olarak devam ettiğini (bulunduğunu) -(d)ır (idi erür)(yer aldı oluyor)  veya bulunduğunun var sayıldığını bildiren ek unsurudur.

İngilizcede linking verb (bağ fiil) nedir? 

    Bunlar, be (am /is/ are /was/were),  see, appear, become… fiilleridir.  Linking verb’ler de Türkçede olduğu gibi isim cümlelerinde, isim/ sıfat/ sayı… ile özne arasındaki yargısal bağı veya hareket ilişkisini kurarak cümleler oluştururlar.

He is a doctor_

O dur bir doktor/ O bir doktordur

 

I am a student_

Ben(dir)im öğrenci/ Ben bir öğrenci(dir)im/ …bir öğrenciyim.

 

He seems/ appears  (to be) very unhappy

_ Mutsuz  görünüyor/ gösteriyor.

 

   Not: Linking verb’lerden ‘to turn’ fiili de isim vb. sözcük türleri ile özne arasında yargı bağını kurarak bir cümle oluşturur. Fakat be (am/ is/are) fiilindeki gibi mevcut bir durumu değil, bir duruma geliş sürecini, bir değişimi veya dönüşümü bildirir.

     Bu durumda fiil Türkçede -er-mek (sararmak), -ilen-mek (yaşlanmak), -ileş-mek (kırmızılaşmak)… gibi ek veya ek birleşmelerine denk gelir.

Her face turned yellow._ Yüzü sarardı.

Yine:

To remain fiili; bağlayıcı fiil olarak bir durum üzerinde kalmayı bildirir.

I remained alone._ Yalnız kaldım/ yalnızla(n)dım. 

Yine: Sensiz kaldım/sensizle(n)dim.

To keep fiili; bağlayıcı fiil olarak bir durumu bir süre için tutmak anlamındadır.

To keep fixed._Sabitlemek (sabit tutmak). To keep hidden._Saklamak (saklı tutmak).

To grow fiili; bağlayıcı fiil olarak bir durumda giderek artış göstermeyi bildirir.

I am growing impatient._ sabırsızlanıyorum. İt is growing heavy._ Ağırlaşıyor.