Ek fiil nedir?
Kısaca, ek fiil [er-(i-) fiili_ermek fiili] __ olmak, bulunmak, yer almak... anlamında bir durum fiili, yardımcı bir fiildir. Fiil çekimlerinde;
ermiş> imiş>miş _ olmuş, yer almış, bulunmuş, ...
erük_ oluk, yer alık, bulunuk, ....
erür_ oluyor, yer alıyor, bulunuyor, ...
erti> idi _ oldu, yer aldı, bulundu, ... gibidir.
Ya da birleşik yapılı durum fiillerinde;
ermiş erür _ yer almış bulunuyor/ oluyor
erür ermiş_ yer alıyor bulunmuş/ olmuş/ imiş
ermiş erti _ yer almış bulundu/ oldu/ idi
erür erti _ yer alıyor bulundu/ oldu/ idi
-dır eki nedir ?
erti erür _ yer aldı oluyor/ bulunuyor
Aslında haber kipi ekidir. Ve birleşik tarzla bildirme yapan bir ek birleşmesidir. Yine, ‘yer almış/ aldı bulunur’ veya ‘yer almış/ aldı bulunuyor’ anlamında yerleşmiş haberler için kullanılır.
-dır eki;
1. Yükleminde isim cinsinden bir sözcük habere konu olduğunda, ismin tabiatta veya zamanda ne şekilde yer aldığını, ve haberin durumunu bildirir. Yani,
Senin adın nedir? Adın ne yer almış bulunuyor?
‘Benim adım Ali’dir.’ derken, ‘adım tabiatta Ali olarak yer almış oluyor veya bulunuyor’ denmek istenir. Ya da,
‘Bu bir kitaptır.’ derken, ‘bu şey kitap olarak yer almış bulunuyor’ denmek istenir.
2. Yüklemdeki habere konu sözcük bir tarza bağlı, tarz eki almış hareket adı ise yine aynı şekilde ‘yer almış bulunuyor’ anlamı da bu bir tarza bağlı hareketin tabiatta veya zamanda mevcut durumunu ve durumun devam ettiğini veya durumunu koruduğunu bildirir.
‘Ali işini bitirmiş-tir.’ Derken, O tabiatta ve zamanda işini bitirmiş olarak yer almış bulunuyor. Anlamı verilmek istenmiştir.
Bunlardan başka;
-dır eki, yer almış bulun-ur (yer almış bulunu-yor değil) anlamında da kullanılabilir. Bu durum da ‘-dır’ ekindeki –r ünsüzü devamlılık değil belirsizlik bildirir.
Bir örnek;
Benim hesabım nedir? Bu soruya cevap verecek kişi net hesabı verecekse ya konuşmasındaki tonlamayı netleştirir veya kesinlik bildiren bir sözcük kullanır.
‘Senin hesabın tam olarak şudur.’ ‘Şu kadar olarak yer alıyor.’ Veya ‘…şu kadar ediyor’ Der.
Hesap için tahmini bir fiyat söyleyecekse bu kez konuşmada tonlamasını netleştirmez veya belirsizlik bildiren bir sözcük kullanır. Ve şöyle der,
‘Senin hesabın tahminen şu kadardır.’ ‘Şu kadar yer alır.’ Veya ‘…şu kadar eder’ Der.
-dır eki nedir ?
… körtüm erür (Bu vehinin küll’il-vucuh körtüm irür wech-i hasen)
… körtün erür
görmek
… körtü erür --------------------------…gördü oluyor
ermek
… erti erür …artı arur -----------…bulundu/ yer aldı oluyor
…idi irür …artı urur
…idür …durur
…dür
(belirsizlik)
Benim hesabım ne yer aldı olur? / ne yer alır? / nedir?
…aşağı yukarı 10 lira yer aldı olur? / 10 lira-d-ır
(kesinlik)
Benim hesabım ne yer aldı oluyor? / ne yer alıyor? / nedir?
…tam olarak 10 lira yer aldı oluyor? / 10 lira-d-ır.
(belirsizlik)
Şu ana kadar İstanbul’a varmış bulundu olur/ varmış-t-ır.
(kesinlik)
Güneş doğmak üzere. Güneş doğuyor. Güneş doğmuş-t-ur / bulundu oluyor artık
Suçlu bulundu.
Yani şimdi suçlu mu bulundu oluyor?
…suçlu mu-d-u-r?
‘İki saat-tir seni burada bekliyor’ ya da
‘Seni burada bekliyor iki saat-tir.’ Yani;
‘Seni burada bekliyor’ haberlik durumu
‘iki saat bulundu oluyor’
-dır eki –r eksiz de kullanılabilir.
Senin adın ne oldu/ ne yer aldı?/ ne di? / ne bulundu?
Bütün bunlardan sonra;
Yardımcı fiiller nedir?
Bazen bir isim, bazen bir sıfat/sayı…’dan cümleler;
O çaresiz (er)i-di/ oldu/ kaldı/ bulundu vs.
Veya bir tarzla çekimlenmiş fiillerden, birleşik tarzlı çekim;
Çalışır (er)i-miş , Çalışır ol-muş
ya da sadace zaman çekimi;
Çalışır (er)i-di./ bulundu / bulunacak/ olacak
Yine, bu bir tarza bağlı fiillerden bir kip elde edebilmek;
Ör: Çalışır ol-abilir/-malı/-sa(keşke)/-a …vs. için yardımına baş vurulan fiillere yardımcı fiiller denir.
Türkçede bu fiiller; (er)-i, ol, kal, bulun, … gibi fiillerdir.
Haberlik eki nedir?
Yardımcı fiillerin kök olarak kullanıldığı bir ifadede, yardımcı fiile eklenerek, ifadedeki bilgiyle haber verilen durumun, hazır zamanda ya devam eden durum –ur(erür) (yer alıyor)
ya da oluşmuş/ bitmiş durum haberi olarak devam ettiğini (bulunduğunu) -(d)ır (idi erür)(yer aldı oluyor) veya bulunduğunun var sayıldığını bildiren ek unsurudur.
İngilizcede linking verb (bağ fiil) nedir?
Bunlar, be (am /is/ are /was/were), see, appear, become… fiilleridir. Linking verb’ler de Türkçede olduğu gibi isim cümlelerinde, isim/ sıfat/ sayı… ile özne arasındaki yargısal bağı veya hareket ilişkisini kurarak cümleler oluştururlar.
He is a doctor_
O dur bir doktor/ O bir doktordur
I am a student_
Ben(dir)im öğrenci/ Ben bir öğrenci(dir)im/ …bir öğrenciyim.
He seems/ appears (to be) very unhappy
_ Mutsuz görünüyor/ gösteriyor.
Not: Linking verb’lerden ‘to turn’ fiili de isim vb. sözcük türleri ile özne arasında yargı bağını kurarak bir cümle oluşturur. Fakat be (am/ is/are) fiilindeki gibi mevcut bir durumu değil, bir duruma geliş sürecini, bir değişimi veya dönüşümü bildirir.
Bu durumda fiil Türkçede -er-mek (sararmak), -ilen-mek (yaşlanmak), -ileş-mek (kırmızılaşmak)… gibi ek veya ek birleşmelerine denk gelir.
Her face turned yellow._ Yüzü sarardı.
Yine:
To remain fiili; bağlayıcı fiil olarak bir durum üzerinde kalmayı bildirir.
I remained alone._ Yalnız kaldım/ yalnızla(n)dım.
Yine: Sensiz kaldım/sensizle(n)dim.
To keep fiili; bağlayıcı fiil olarak bir durumu bir süre için tutmak anlamındadır.
To keep fixed._Sabitlemek (sabit tutmak). To keep hidden._Saklamak (saklı tutmak).
To grow fiili; bağlayıcı fiil olarak bir durumda giderek artış göstermeyi bildirir.
I am growing impatient._ sabırsızlanıyorum. İt is growing heavy._ Ağırlaşıyor.